Jannetje Koelewijn - Heilbrons hel

Ook standbeelden kunnen van hun sokkel vallen ! 

 

 

'Oordelen, oordelen, oordelen.'

 

Achterklap heeft altijd bestaan. Maar de beschadiging die mensen door zwartmakerij kunnen oplopen is in tijden van snelle internetverbindingen en harde mediaconcurrentie gigantisch toegenomen. Mits een doordachte strategie kun je iemands reputatie een deuk bezorgen en misschien wel een onherstelbare klap toedienen.

 
In Heilbrons hel heeft Jannetje Koelewijn werelden bij elkaar gebracht die voor vuurwerk kunnen zorgen: naast het bedrijfs- en financiële milieu zijn er juridische, overheids- en journalistieke kringen. Werelden waar het nieuws gemaakt en verspreid wordt. Om deze draaimolen op gang te brengen bedient de auteur zich van karakteristieke personages. Zo is er de spilfiguur, Cor Heilbron, een topindustrieel met een beursgenoteerd bedrijf. Omdat hij vindt dat hij zich wat meer mag profileren, nodigt hij een journaliste van de geschreven pers uit. Met de ambitieuze Françoise neemt hij zijn leven door en schroomt daarbij niet zijn doodzieke vrouw ten voordele van zijn imago te gebruiken. Een lintje van de burgemeester kun je nu eenmaal niet met geld kopen. Zijn tegenspeler is Etienne Godfroij, de bestuursvoorzitter van de Toezichthouder Financiële Markten (TFM), het overheidsorgaan dat de aandelenhandel scherp in het oog moet houden. Als zijn medewerkers een verontrustende ontdekking doen, richt Godfroij zijn vizier op Cor Heilbron.

Tussen de drie egotrippende hoofdpersonages laveert openbaar aanklager, Lucas Pauw, een man die in de wolken lijkt te leven maar zich, als het om beroepsethiek gaat, door zijn ratio en morele meetlat laat sturen.

De Londense beurs: geen roepers meer maar computers...
© David Levene

Deze roman wordt gedragen door netjes in elkaar schuivende structuurelementen en de kleur van de karakters. Heilbron en Godfroij zijn zowel aaibaar als afstotelijk, innemend als dominant, gastvrij als egocentrisch, leermeesters als verwerpelijke rolmodellen. Het verschil tussen beide protagonisten zit in hun culturele bagage. Terwijl Heilbron schilderijen ziet als investering, kan Godfroij lyrisch worden over boeken. En net dat verschil in persoonlijkheid leidt tot hun conflict. Het grote geld ligt zelden op de weg van de gecultiveerden en sommigen worden daar jaloers van. 

Wat het neerzetten van mensen betreft, kan Jannetje Koelewijn masterclasses geven! Als je beide alfa-mannetjes op straat zou tegenkomen, zou je ze herkennen. De kans is groot dat je dan zou gniffelen bij de herinnering aan de vileine boodschappen die in hun beschaafde dialogen verstopt zitten. Bovendien laat de schrijfster hun blinde geloof in de eigen onkwetsbaarheid op een suggestieve manier contrasteren met hun lichamelijke kwalen. 

Heilbrons hel is een schitterende close-up van het menselijk tekort. IJdelheid en geldgewin drijven individuen over de grenzen van het betamelijke. De naming-and-shaming-methode die de bestuursvoorzitter van 'de beurswaakhond' hanteert, past bij een gewetenloos denkpatroon. Geen afdoend bewijs hebben, wil niet zeggen dat de geviseerde er zonder kleerscheuren af komt. En terwijl de aanstoker buiten schot blijft, trekken professionele nieuwsjagers en ordinaire kletsmajoors de schandpaal wel op.

ITO-bedrijfstoren op de Zuidas,
het Amsterdamse zakendistrict waaraan 'Heilbrons hel' refereert.
© Kenneth Verburg

Om dit levensechte en tegelijkertijd groteske verhaal geloofwaardig en genietbaar te houden, heeft de auteur gekozen voor een laconieke vertelstem. Mede door het tekenen van de fysieke ongemakken krijgt het geheel een vermakelijke maar ook misleidende slapstick-toon. Langzaam maar zeker verandert de geamuseerde lezersblik in een pijnlijke. Ook het opvoeren van de immer buigende butler Dirk past in dit tragikomische plaatje'. Hij roept bovendien het archetype van de huisbediende op: James Stevens uit Ishiguro's The remains of the day. Of dit een bewuste knipoog is naar Koelewijns collega-auteur bij uitgeverij Atlas Contact of een toevalligheid, is niet duidelijk.

In dit knuffelboek met allure komt hoogmoed voor de val en gaat succes eenzaamheid vooraf. Jannetje Koelewijn woont in haar pen en de lezer in haar boeken!


Quotering: ****½

Uitgegeven bij Atlas Contact - 2014

De boeken van Jannetje Koelewijn
 

Liselotte Roll - Bittere zonde

Teveel vuile handen !
 

 

'Als ze had geweten wat er met hem in Argentinië was gebeurd,

dan hadden ze niet onbekommerd kunnen samenleven.'

Net als Tove Alsterdal met Geef me je hand, heeft ook Liselotte Roll een misdaadboek afgeleverd dat zijn inspiratie vond in de gruwelpraktijken van de Argentijnse junta eind jaren '70. In Bittere zonde laat Roll een slachtoffer en een medeplichtige van het generaalsregime verder leven in Zweden. De ene is op de vlucht voor zijn nachtmerries, de andere voor gerechtelijke vervolgingen. Wanneer Carlos Fernandez in een Zweedse winkel zijn beul herkent, is het tijd om oude rekeningen te vereffenen.

Als inspecteur Magnus Kalo in die periode de dader van de doodgemartelde Erik Berggren zoekt, wijst het spoor naar een verkrachtingszaak die plaatsvond tijdens diezelfde Argentijnse dictatuur. Dankzij de samenwerking met de politie van Buenos Aires duikt er een verdachte op. Maar heeft deze Pedro Estrabou er belang bij om het gezin van Magnus te terroriseren? Hij is niet de enige met vuile handen in dit plot.

Martelkamers in Santa Fe tijdens de Videla-dictatuur
© Pablo D. Flores

Waar Tove Alsterdal haar intrige volstouwt met achtergrondinformatie, uitleggerigheid, diverse hoofdpersonen en -lijnen om nog maar te zwijgen van de zijpaden en nevenkarakters (en dus geen tijd heeft om alles uit te werken), valt het verhaal van Bittere zonde te dun uit. Als je, zoals Liselotte Roll, een tijdje bij een Argentijnse familie gelogeerd hebt en er geconfronteerd werd met de gevolgen van de staatsterreur, dan mag je als lezer meer verwachten dan wat oppervlakkige informatie over akelige dromen en slachtoffers die verdoofd maar levend uit vliegtuigen in zee werden geworpen. Wie iets, hoe weinig ook, weet over de praktijken van de junta, heeft het beeld van die vallende mensen op het netvlies. Veel verder dan dit reikt ook de achtergrondstoffering niet. Die kun je dus alleen maar pover noemen.

Met de stijl van deze auteur is het niet veel beter gesteld. Terwijl je sommige van haar collega's zou willen smeken om af en toe een metafoor te gebruiken, past zij deze techniek wel toe. Maar... het is een verraderlijke als je hem niet beheerst. Dan creëer je ongeloofwaardige beelden zoals 'de lavastroom van zijn woede'. Als een middelbare scholier deze uitschuiver maakt, haalt zijn leraar de rode pen boven. Nog teleurstellender is het simplisme waarmee ze schrijft. Observaties, beschouwingen, dialogen... ze lijden allemaal aan een te grote eenvoud:
'Hij klemde zijn kaken op elkaar en keek nijdig door het raam van het ziekenhuis.'
'Ineens leken koude handen haar bij de strot te grijpen en kreeg ze bijna geen adem meer.'
(over de eerste sneeuwbuien) 'Die bezorgden haar een geluksgevoel: er was iets nieuws op komst.'
Dit neigt naar kinderlijkheid.



Plaza de Mayo in Buenos Aires,
waar de moeders van de vermoorde slachtoffers jarenlang betoogden.
© seretide

Wie de intrige samenvat, komt bijna zeker tot de conclusie dat het een goed bedacht verhaal is. Maar 'bedacht' is nog niet 'opgeschreven'. Bittere zonde is een kabbelende vertelling, een soort oppervlaktewater zonder verraderlijke onderstroom. Liselotte Roll slaagt er niet in om leven te blazen in haar woorden. Daardoor blijven de personages kleurloos, de situaties weinig prikkelend en de ideeën saai. Bovendien weet je soms meer dan de speurders en ook dat is een verspeelde kans.  

Dit debuut is vooral té gewoon om onderhoudend te zijn. Om de misdaadlezer van nu te verleiden zul je je kop echt boven het maaiveld moeten uitsteken! Of Liselotte Roll dat kan, is hoogst twijfelachtig!

Quotering: **½

Uitgegeven bij De Geus - 2015

De boeken van Liselotte Roll

 

Hylke Speerstra - Op klompen door de dessa

 Een weggepoetste oorlog !

 

'In de lente van ons leven zijn we bestolen.'

 

Dat de politionele acties in Nederlands-Indië een verbloemende term zijn voor een koloniale guerillaoorlog, is al lang bekend. Maar nooit zag je de gezichten van de Hollandse militairen die tussen '45 en '50 de Javaanse en Sumatraanse nationalisten op een gewelddadige manier opspoorden. Het verdedigen van een kolonie is een idee dat de laatste tientallen jaren niet meer op begrip of applaus kan rekenen. Daarom zweeg de overheid en gingen de oud-soldaten geruisloos op in de burgermaatschappij. Maar de Friese chroniqueur Hylke Speerstra houdt niet van verzwegen geschiedenis. Voor Op klompen door de dessa interviewde hij achttien mannen: Indiëgangers, een gewetensbezwaarde, een deserteur, een 'Oranje-SS-er'...

Sommigen gingen vrijwillig, de meesten waren dienstplichtig. Allemaal hadden ze armoede en oorlog meegemaakt. Zeker in Friesland, waar je officiële adres 'Tranendal' kon heten, had de jaren '30-crisis zwaar toegeslagen en de Tweede Wereldoorlog minstens even hard. Toch riepen schoolmeesters en dominees jonge mannen op om god en koningin te dienen in de uithoek van het Rijk. Een aantal van hen had die gewetensprikkel niet nodig. Het avontuur trok en werk was er toch niet in de eerste jaren van de wederopbouw.

Gevangen TNI-strijders, opstandige nationalisten
© ANP

Maar Multatuli's Gordel van Smaragd bleek allesbehalve romantisch. Op de betere dagen liep je urenlang wacht, op de slechtere ging je op patrouille in vijandelijk gebied en op de allerberoerdste viel je in een hinderlaag, verloor je kameraden of je eigen leven. Zelfs liggend op je brits kreeg je last van luizen, schurft, malaria... en heimwee naar je meisje in de polder. Al gauw ontstond een situatie van 'wij of zij', van 'hij of ik'. Ook de bittere herinnering aan gevallen vrienden deed je steeds genadelozer naar het wapen grijpen en zelfs gevangenen martelen.

Terug thuis was de ervaring te groot voor woorden en de belangstelling van familie en dorpsgenoten zwak. Bovendien stak Den Haag geen hand uit naar de boerenjongens en arbeiderszonen. Ze waren gebruikt om de plantages en suikerfabrieken in handen van de rijken te houden en de tropenparel aan de Nederlandse Kroon. Geen van beide doelstellingen was gehaald en van het kerstenen van de inlanders was evenmin iets in huis gekomen. Bij de Nationale Dodenherdenking zouden ze nooit een echte plek krijgen.

Als Hylke Speerstra met hen praat, lijkt er puist open te barsten. Ze mógen praten, ze wίllen vertellen, er wórdt naar hen geluisterd... eindelijk! Ze benoemen wat er benoemd moet worden en dat doen ze op z'n Fries: zonder franjes of zelfbeklag, recht door zee. De krasse, bijna eeuwlingen hebben namen, data en scenario's nog vers in het geheugen. Het grootste verhaal van je leven vergeet je niet! Af en toe klappen ze dicht of geven een fikse mep op de tafel. 'Het lood moet uit het lijf en uit de ziel', raadde dr. Ab Smook lang geleden veteraan Ale van der Meer aan.

Vaak zijn de woorden snijdend, maar ook vol wijsheid. In dit boek staan onweerstaanbare doordenkertjes:
'Alles gaat in die hitte sneller, behalve de tijd.'
'Toen wij trouwden, bleek al tamelijk snel dat er diep in hem iets verborgen zat dat bij ons introuwde.'
'Ik heb haar (moeder) toen omarmd. Boven Leeuwarden deed je dat normaal gesproken niet.'
'Al zingend namen we een voorschot op ons eigen in memoriam.'

Politionele actie op Zuid-Sumatra
© C.J. Taillie

Deugdelijke oorlogsboeken zijn altijd anti-oorlogsverhalen. Die gaan over psychische en fysieke schade, over misleiding en ruimte geven aan de meest donkere kant van de mens. Deze jongens vertrokken met de gedachte dat ze rust en orde gingen brengen, de ravage van de Jappen opruimen. 'Ik vond het eerst wel aardig, maar achteraf bekeken is het nogal een schadepost,' zo klinkt het understatement uit de mond van Freark Beuckens.

Net zoals de foto's uit de Indiëalbums loslaten, zo verdwijnen herinneringen met het sterven van een generatie. Hylke Speerstra was dus precies op tijd met het vastleggen van deze stemmen. En die kun je alleen begrijpen als je je verplaatst in de context van toen. De term 'zelfbeschikkingsrecht' en het idee dat culturen evenwaardig zijn, kwamen in die jaren nog maar net om de hoek kijken en pasten bij een internationaal discours dat niet te horen was in een uithoek op het platteland. En als je toch wat te morren had, verdween je voor jaren in een strafkamp of kon je de kogel krijgen. Daarom is het goed om te lezen dat wie ooit kindknecht is geweest en later op zoek is gegaan naar een Elfstedenkruisje niet gauw klein te krijgen is! Opnieuw leren houden van zichzelf is de moeilijkste levensopdracht van deze Indiëgangers geweest!


Quotering: ****½

Uitgegeven bij Atlas - 2015

De boeken van Hylke Speerstra

Lees hier het interview met Hylke Speerstra