Arnaldur Indridason - Grafteken

De teloorgang van het IJslandse fjordleven ! 

 

 

'Als dorpen kleiner worden,

dan valt de samenleving uit elkaar.'

 

Hoewel het gaat om een gedeelde verantwoordelijk, heeft Indridasons hoofdspeurder Erlendur Sveinsson het niet getroffen met zijn privé-leven. Sinds hij zijn huwelijk opzegde en daarbij zijn jonge zoon en dochter achterliet, is het nooit meer echt goed gekomen tussen de vader en beide kinderen. Noch Eva Lind noch Sindri Snær zijn stabiele volwassenen geworden. Beiden vertonen escapistisch gedrag in de vorm van alcohol, drugs, los-vaste partners...of erger. In Grafteken wordt de zich toch al machteloos voelende Erlendur zwaar geconfronteerd met de uitglijders van Eva Lind.

 

Het onderzoek naar de moord op Birta, een jonge verslaafde die zich prostitueerde, leidt naar de vissersdorpen in de Westfjorden vanwaar aanzienlijke delen van de bevolking wegtrekken richting grootstad Reykjavik. Die volksverhuizing heeft te maken met het wegkopen van de visquota door zakenlui met een vette bankrekening. Dat zijn bouwpromotoren en uitbaters van winkelcentra die belang hebben bij plattelandsvlucht ten voordele van de hoofdstad. De economische vluchtelingen en hun kinderen vinden slecht of helemaal niet hun draai in de naamloze, harde wereld van Reykjavik.

 

IJslandse platteland
© Pixabay

Erlendur windt zich danig op over de teloorgang van eeuwenoude dorpsgemeenschappen, de macht van het grootkapitaal en de gemeenheid van gewetenloze geesten die zich ondernemer durven noemen. In dit verhaal hoor je wel vaker heimweegedachten over alles wat verloren is gegaan. Zo laat Indridason een oudere arts zeggen: "...dat wij IJslanders bezig zijn onze zelfstandigheid kwijt te raken. Onze geestelijke zelfstandigheid, bedoel ik. Het wordt allemaal één grote Amerikaanse pot nat. Okay, bye bye, party and fuck you."

 

Over al zijn boeken hangt een sluier van tristesse. De mens is kwetsbaar, weet deze IJslander, en een speelbal in de handen van perverse lui die het misbruiken van anderen tot hun levenswijze hebben gemaakt en daaraan veel pret beleven. Op die manier ontstaan er ook onverwachte zielsgenoten, zoals politieman Erlendur en Janus, het vriendje van Birta. Zij delen hun onvermogen tegenover geliefden die misschien niet meer te redden zijn.

 

Indridason laat zich niet verleiden tot de clichés van zijn mindere collega's. Bij hem zul je geen bullebakkende meerderen vinden en geen overtrokken twists and turns...ach, één of twee kleintjes aan het eind, genoeg om je een meelevende halve glimlach te ontlokken.

 

Grafteken is dan ook veel meer dan een whodunnit. Indridason gebruikt het genre als opstapje naar een veel groter verhaal: dat van het menselijk tekort. En juist daarom verdient hij aandacht en prijzen!

 

 

Quotering: ****

 

Uitgegeven bij Q - 2014

 



Anton Stolwijk - Atjeh

 In het spoor van brandende kampongs !

 

'Atjeh is een molensteen om de Nederlandse nek geworden.'

Het mag nog eens gezegd: Nederlandse auteurs die zich op het terrein van de verhalende non-fictie begeven, zijn haast altijd bijzonder vakkundig. Literaire prijzen en verkoopcijfers bezorgen hun prestaties bovendien een gouden randje. In de ons omringende landen verschijnt er veel non-fictie maar het verhalende karakter beperkt zich meestal tot een vlotte, beeldende vertelstijl. Voor het opvoeren van personages die ook in een roman niet zouden misstaan en het aanwezig zijn van de schrijver waar de vertelling het verdraagt, is typisch Nederlands.

Liefhebbers van het genre kunnen sinds kort naar de boekhandel voor Atjeh van voormalig journalist Anton Stolwijk. Om het verhaal van de bloedigste strijd uit de Nederlandse koloniale geschiedenis te kunnen schrijven, woonde en werkte hij een tijd in Noord-Sumatra. Zijn onderzoek gaat terug tot 1873 toen het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) twee invasies nodig had om een wankele voet op het Atjese schiereiland te zetten. Deze moeizame entree kondigt een decennialange poging tot kolonisatie aan, een lange rij van wanhoopstrategieën om het verzet van de lokale bevolking te smoren. Het paradijs met goud, koper en peperplanten blijkt erg weerbarstig te zijn. Deels is dat te wijten aan een rampzalig uitgeruste en opgeleide troepenmacht, deels ook aan het kat-en-muisspel tussen soldaten en guerrilleros waarbij de muis te vaak de kat opjaagt. Onder meer omdat het imagoverlies in de internationale wereld ondraaglijk is, spreekt het politieke thuisfront harde taal, ruilt de ene bevelhebber voor de andere in en stuurt zelfs een Leidse islamoloog op missie uit. Pas rond 1919 breekt er een periode van rust aan.

K.N.I.L. Adjeh
Bron: Collectie Tropenmuseum

Terugkijken op het koloniale verleden brengt je altijd bij gruweldaden en cultureel dedain. Dat is hier niet anders. Atjeh biedt een inkijk in ongenadig martelen, moorden en brandstichten en het schaamteloos in beslag nemen van vee en rijst om de rondtrekkende troepen in leven te kunnen houden. Het neerbuigende discours ten aanzien van niet-Westerse beschavingen klonk in die tijd welgemanierd. Na een bezoek aan de regio in 1894 schrijft hoogleraar, oriëntalist en Eerste Kamerlid Van den Berg: 'De gebruikelijke ondeugden van de inlandse volkeren doen zich bij de Atjehers in zeer sterke mate voor.' En in 1922 concludeert gouverneur Van Sluys dat 'Atjeh uitzonderlijk veel mensen heeft bij wie het aan verstandelijke vermogens ontbreekt'. Maar ook op de eigen recruten, waaronder dwangarbeiders, wordt neergekeken. Deze strijders worden al te makkelijk opgeofferd.

Hoewel het verzet islamitisch geïnspireerd is, leer je dat de interpretatie van de Koran verre van orthodox is. In deze godsdienstbeleving zitten natuurelementen, zoals het heilige water, Indiase invloeden en - oh blasfemie! - heiligenverering. Ook de positie van de vrouwen verrast: in de 17de eeuw waren er vrouwelijke sultans en ook nu vind je vrouwen in bestuursfuncties. Daarbij kijkt de hedendaagse zedenpolitie een andere kant uit als anders- of niet-gelovigen een glaasje alcohol drinken. En als de macht van geestelijke leiders is toegenomen, dan heeft dat veel te maken met het door de Nederlanders afgeschafte sultanaat. Geschiedenis leidt altijd naar de actualiteit...!

Gewapende Atjehers rond de eeuwwisseling
Bron: Collectie Tropenmuseum

Onlangs werd bekend dat de Nederlandse regering een diepgaand wetenschappelijk onderzoek gaat instellen naar het geweld tijdens de dekolonisatie van Indië. Deze zoektocht naar buitensporige militaire handelingen zou best uitgebreid mogen worden naar de context van dit boek. Bij de aankondiging van de aanstaande studie hield premier Rutte een slag om de arm. Toen benadrukte hij dat er naar beide kanten moet worden gekeken. Alsof er excuses zouden bestaan voor onderdrukking. Alsof guerilleros geen verzetshelden kunnen zijn.  

Of er net als in de bloedige Atjese decennia over deze kwestie heftige Kamerdebatten zullen gevoerd worden, blijft afwachten. Wel staat het vast dat de auteurs* die de afgelopen jaren met hun eigen onderzoek de publieke opinie beïnvloedden, een belangrijk aandeel hebben gehad in het regeringsbesluit. Dit compliment geldt zeker ook voor Anton Stolwijk. Dankzij zijn doortastende research, persoonlijke betrokkenheid en een vertelstem die tot luisteren dwingt, mag hij hopen op een nominatie voor een nationale literatuurprijs!

Omdat geschiedenis een kettingverhaal is, wil je graag verder met deze verteller. Waar stonden de Atjehers in de machtsstrijd tussen Nederlanders en nationalisten na de Tweede Wereldoorlog? Wat wrong er precies tussen de Javanen, de nieuwe machthebbers, en het volk van Noord-Sumatra? En hoe verhoudt zich deze autonome regio binnen Indonesië op dit moment tot de wereld? Knijpt de zedenpolitie nog steeds een oogje dicht of kijken de geestelijken uit naar een kalifaat?
Misschien kan Mandeh, de helderziende eigenares van een kebabrestaurant, al een tip van de sluier oplichten!

*Lees in dit verband ook Op klompen door de dessa - Hylke Speerstra

                                                                                 
Quotering: ****½

Uitgegeven bij Prometheus - 2016
 

Suzanne Hazenberg - De debutant

 Als je eigen plot zich tegen je keert !

 

'Ik kon eerst niet thuisbrengen wat ik zag,

maar toen werd het me ineens duidelijk

 en veranderde mijn bloed in ijswater.'

Een thriller schrijven over een thrillerauteur die ook nog eens de moeder is van een tiener met een dubbele moord op zijn geweten... 'Is dat idee niet een beetje over de top?' vraag je je af als je de eerste bladzijden in De debutant leest. Maar al gauw raak je in de ban van hoofdpersoon Ymke die haar ontwrichte leven op de rails probeert te krijgen. Niet alleen zij maar ook haar drie andere kinderen voelen zich schuldig aan het vergrijp van Dylan die nu in een TBS-kliniek wordt behandeld. En vader Andy heeft last van een vertrouwensbreuk die ernstig genoeg is om de echtscheiding aan te vragen. Dat laatste is dan weer aanleiding voor de kinderen om hun moeder te overladen met verwijten. Met andere woorden: op enkele maanden tijd verliest Ymke alles wat haar lief is.

Alles? Ach, er kan altijd nog wat ellende bij! Sympathisanten van de slachtoffers van haar zoon bezorgen haar uiterst onprettige verrassingen waardoor de stress wordt opgevoerd. Maar zijn zij het wel die hier achter zitten of heeft iemand anders het op haar gemunt? Sinds haar thriller in de belangstelling staat en ze haar collega-auteurs heeft leren kennen, neemt die twijfel toe. Steeds meer feiten wijzen op een escalerende situatie die hoogst bedreigend voor haar is.

© Pixabay

In snel op elkaar volgende scènes die het tempo strak houden, ontvouwt zich een boeiend en spannend plot. Hoewel alleen Ymke's karakter goed wordt uitgewerkt, krijg je dankzij vinnige dialogen toch enige hoogte van de nevenpersonages. En door de laconieke verstelstijl wordt het hoofdpijnleven van de onfortuinlijke moeder-schrijfster verteerbaar gehouden. Van deze snelle whodunnit mag je niet teveel psychologische diepgang verwachten. Toch weet Suzanne Hazenberg net voldoende beschouwing in te brengen om haar karakters een ruggengraat te geven. Hierdoor kunnen lezers zich buigen over begrippen als 'macht en onmacht', 'terecht of onterecht schuldgevoel', 'de eenzaamheid die bedreiging met zich meebrengt', 'de verwarring die zich van je meester maakt als je niet meer weet wie je kan geloven, zelfs al gaat het om mensen die je twintig jaar lang dacht te kennen'...

De debutant is een prima uitgewerkt, geloofwaardig, onderhoudend maar niet al te lang beklijvend boek. De gedurfde opzet van 'een matroesjka met thrillerpoppetjes' stoort nergens. Dit recept werkt dankzij de band tussen de plotspelers en het knipogend neerzetten van het schrijversmilieu. Voor wie van pageturners houdt is deze fictie een smakelijke hap... al zou ik in hun plaats de rode wijn en het gebraden vlees aan mij voorbij laten gaan!

Quotering: ***

Uitgegeven bij Ambo Anthos - 2015
 

Rosita Steenbeek - Rose

Onverbloemde werkelijkheid !

 

'Waar men boeken verbrandt,

verbrandt men uiteindelijk ook mensen!' 

 

Over de joden die voor de Tweede Wereldoorlog ons continent bevolkten, wordt gezegd dat ze de eerste echte Europeanen waren. Ze hielden van open geesten en horizonten, waren gecultiveerd, reislustig en ondernemend. Omdat de EU nog niet bestond beperkte hun loyaliteit zich tot de natie waartoe ze behoorden. Die verbondenheid was er een van woord en daad. Zo ploeterden veel Duitse joden tijdens de Grote Oorlog van '14-'18 in de Ieperse loopgraven of vochten in Rusland. 

Daarom verrast het niet dat de Duitse voorouders van Rosita Steenbeek in figuurlijke zin kleurenblind zijn. Sommigen trouwen met niet-joden, houden sabbat én zondag in ere, gaan naar de synagoge én de kerk. Grootmoeder Rose bekeert zich zelfs om met haar Nederlandse dominee te kunnen huwen. Voorbeeldige, tolerante burgers, dus! En toch, en toch... zal de geschiedenis lopen zoals we ze hebben leren kennen.
 
Terwijl Hitler gestaag de uitsluiting van joden opbouwt, gaan bij de meeste slachtoffers de alarmbellen rinkelen. Zij wijken uit naar Amerika of Israël. Anderen zijn naiëf en blijven in de Heimat. Oma Rose haalt haar moeder Gretchen naar Holland. Maar al gauw waart het spook van nazisme en oorlog door heel Europa. Daarbij woedt er in de ziel van Rose nog een ander conflict: hààr volk is nu de vijand, op de steden van haar jeugd vallen bommen en in het pastoriedorp is ze 'die Duitse' en soms 'een rotmof'. Haar verscheurdheid betreft ook de wankele toekomst van haar uit elkaar gereten familie. Toch houdt de domineesvrouw stand, ze is zelfs een steun en toeverlaat voor anderen. 

In de 'Feuernacht' van 13 februari '45
bezwijkt de cultuurstad Dresden onder een bommentapijt

Voor dit faction-boek heeft Rosita Steenbeek niet alleen het familie-archief uitgepluisd maar is ze ook naar alle belangrijke plekken van deze historische terugblik gereisd. Dat heeft een rijk gestoffeerd en tegelijkertijd een perfect gedoseerd verhaal opgeleverd, een vervlechting van feitenmateriaal met het lot van individuen. In een helder proza met puntige dialogen benoemt ze groot en klein. Zo legt ze de oorzaken van oorlog bloot, wijst ze de mechanismen van onderdrukking aan maar heeft net zoveel aandacht voor de veerkracht van de getroffenen. Bovendien houdt ze je een spiegel voor die kort-door-de-bocht-meningen en het in vakjes plaatsen van mensen toont. Beide doen de waarheid geweld aan en brengen nodeloze ellende. Rosita Steenbeek heeft deze familiekroniek geschreven alsof ze midden in de gebeurtenissen stond. Hoe betrokken ze is blijkt onder meer uit de, weliswaar zeldzame, cynische uitlatingen zoals: 'Er zijn mensen die zich pas echt levend voelen als ze moorden.' Het verder sereen verwoorden van deze wreedheden is absoluut haar verdienste!      

Boeken over de gevaren van polarisering en uitsluiting kunnen niet vaak genoeg geschreven worden. Alleen deze stellingname maakt het verhaal van Rose en haar familie al betekenisvol. Door een allesomvattende wereld op een geloofwaardige en beklijvende manier in één boek te gieten, heeft Rosita Steenbeek die betekenis naar een bijzonder hoog niveau getild! Een terechte bestseller!


Quotering: *****

Uitgegeven bij Ambo-Anthos - 2016
 

Gillian Flynn - Gone girl - Verloren vrouw

Woest op je fictieve alter ego ! 

 

 

'Ik vind het leuk een vrouw met landmijnen te zijn.'

 

Je zult maar Amy heten en het meekrijgen in je opvoeding: ouders die een succesboek schrijven dat Amazing Amy als titel heeft. Dan draag je voor de rest van je leven de zo goed als perfecte hoofdpersoon als een spiegel met je mee. Mensen die de echte Amy ontmoeten vinden haar charmant maar wie een vriendschappelijke of intieme relatie met haar aanknoopt, schrikt zich wezenloos bij het ontdekken van haar donkere kant. Omdat 'amazing zijn' niet vol te houden is, wacht haar man Nick op hun vijfde huwelijksverjaardag een smakeloze verrassing: zijn vrouw is verdwenen en heeft er alles aan gedaan om hem bij politie en publiek verdacht te maken.

 

Hoewel Gone girl is opgezet als een 450 bladzijden lange zoektocht naar de waarheid die doorkruist wordt door tal van leugens, heeft Gillian Flynn ook aandacht voor maatschappelijke achtergronden. Aan de boorden van de Mississippi staan talloze bordjes met 'TE KOOP' en hangen werklozen rond in het ter ziele gegane shopping center. Maar ook in New York, waar het stel vandaan komt, heeft de crisis zwaar toegeslagen. Door het krimpen van de tijdschriftenbranche hebben Nick en Amy hun baan verloren. Een jaar of vier voor de verkiezingen tekende Flynn dus het klimaat dat tot de overwinning van Donald Trump heeft geleid.

 

© Stannered

Een tweede vorm van maatschappijkritiek richt zich op de commerciële media die - kassa, kassa - het niet zo nauw nemen met journalistieke ethiek en op de sentimenten van hun kijkers spelen. De schrijfster noemt hen 'jachthonden'. Als je daarbij bedenkt dat er in de US een juryrechtspraak bestaat, krijgt de beïnvloeding door de pers een hallucinant karakter. 'Vierentwintig uur per dag TV, internet, de hele wereld is de rechtbank', zo kun je lezen. Voor de verdachte geldt dat het lang niet altijd mogelijk is om je onschuld te bewijzen.

 

Maar in fictie gaat het in de eerste plaats om de personages en hun wisselwerking met de omstandigheden. En met de geloofwaardigheid van de manipulatieve, dwangneurotische Amy en de emotioneel beschadigde Nick is er niets fout. Toch missen ze de kracht die invoelbaarheid opwekt bij de lezer. Het zijn beredeneerde individuen. Dat super-rationele bepaalt trouwens de sfeer in het hele boek. Het is één groot denkspel dat bovendien té vol is gestouwd met feitenmateriaal. Er is een teveel aan leugens, aan echte of vermeende sporen, aan muizenissen... Op deze manier ontaardt het relationele kluwen in een drammerig verhaal. De zorg van deze intelligente auteur die de lezer ononderbroken wil bezighouden, pakt verkeerd uit. Bedolven worden onder een lawine levert geen page turner op. Less is more, moet je dan zeggen. Wie dat principe perfect toepast en bovendien geest en gedrag veel beter verliteratuurt, is BA Paris. Haar debuut Achter gesloten deuren is een schoolvoorbeeld voor alle andere bedenkers van psychologische thrillers!

 

Quotering: ***

Uitgegeven bij de Boekerij - 2012 & 2016 (midprice)