Sándor Márai - De nacht voor de scheiding

Een wereld valt uiteen !

'De mensen houden vast aan de wet die hun leven bestuurt.'

 

De teloorgang van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk was voor heel wat onderdanen een klap die ze niet meer te boven kwamen. Als verliezende partij aan het eind van WO I en onder druk van nationalistische bewegingen viel de multiculturele natie in 1918 uit elkaar. Vooral de hogere klasse in Oostenrijk en Hongarije verloor daarbij een sociaal-cultureel leven en status waarnaar ze altijd met heimwee zou terugverlangen. Schrijvers als Joseph Roth en Sándor Márai hebben hun oeuvre rond die niet aflatende nostalgie opgebouwd.

Kristóf Kőmíves, de hoofdpersoon uit De nacht voor de scheiding, is een stand en plichtsbewuste echtscheidingsrechter uit Budapest die in varkensleer gebonden wetboeken om zich heen heeft. In de wereld van de rechtbank, die hij kent van zijn vaders carrière, voelt hij zich veilig. '...de omgangsvormen, de discipline, de verhouding tussen ondergeschikte en superieur, ja zelfs de inrichting en atmosfeer van de rechtszalen' voelen vertrouwd aan. Het vooroorlogse universum is niet helemaal weg. Toch moet Kőmíves toegeven dat 'de tijdgeest hem beledigd heeft'. Nieuwerwetse begrippen als 'vriendschapshuwelijk' en 'proefhuwelijk' doen hun intrede. 'Het gezin maakte een besmettelijke, acute ziekte door', zo klinkt zijn gemor.

Buiten de nieuwmodische tijden met een jeugd, die zich overgeeft aan 'frivole dansmuziek' en het leven dat 'een wedloop' is geworden, sluipt er nog een gevaarlijker spelbreker het leven van Kőmíves binnen. Wanneer hij het nachtelijk bezoek krijgt van een vroegere medescholier, Imre Greiner, worden zijn vermeende steunpilaren zonder enige schroom onderuit gehaald. Menselijke driften laten zich niet in wetten en regels vangen. Dokter Greiner is op zoek naar een biechtvader die hij tegelijkertijd aanklaagt. En de wetboekvaste rechter heeft geen pleitrede voorhanden.

Budapest: zicht op de Buda-wijk aan de overkant van de Donau,
een locatie uit 'De nacht voor de scheiding'
© Scriptor

Hoewel dit boek aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog speelt, kijkt Marai, op een korte passage na, niet vooruit maar des te meer achteruit. Daarbij moet zijn hoofdpersoon onderkennen dat het vangnet uit zijn jeugd gaten vertoont. Bovendien biedt de geaardheid van het individu evenmin ruggensteun. De kwakkelende gezondheid van de midlife-man maakt het beeld van onmacht en teloorgang compleet. Het woord 'scheiding' in de titel van dit boek heeft dan ook een meervoudige betekenis.

In deze kleine roman benoemt Sándor Márai op indrukwekkende wijze allerlei vormen van verlies: een natie die als familie voelde, een wereldorde die op z'n minst schijnvastigheid bood, de liefde die even ongrijpbaar is als een bolletje kwik en de eigen ziel die een troebel water is.

Deze Hongaarse grootheid is de ongekroonde observator-analist van de condition humaine. Mocht hij nu leven, dan zou hij ook de ronddobberende mens tekenen. En net daarom is deze in 1900 geboren schrijver nog bloedactueel!


Quotering: ****½

Uitgegeven bij Wereldbibliotheek - 2006 & Rainbow - 2013