De dochter van Stalin - Rosemary Sullivan

De prinses die zichzelf niet mocht zijn !

 

 

'Alles en iedereen heeft mij verlaten, zelfs de gave om te bidden.'

Als op je zesde je moeder zelfmoord pleegt en je achterblijft met een vader die een persoonlijkheidsstoornis heeft, kun je nooit een evenwichtige volwassene worden. Dat lot trof Svetlana, de dochter van Stalin. Als je daarbij, al opgroeiend, beseft dat de man des huizes niet alleen zijn volk maar ook zijn naaste familieleden uitmoordt, wacht je een bijzonder ongemakkelijke toekomst. Voeg daar nog het Moskouse klimaat van achterkamertjespolitiek, verklikkers, geheime politie en afgevoerde intellectuelen, kunstenaars, medici... aan toe en je begrijpt waarom 'de prinses van het Kremlin' naar het Westen vluchtte. Toen ze, per grote uitzondering, even het land uit mocht om de as van haar Indische man te gaan verstrooien in zijn geboorteland, glipte ze weg uit de Russische ambassade in New Delhi en vroeg asiel aan bij de Amerikanen.

In volle Koude Oorlog maar met zicht op een détente, zaten de yankees niet te wachten op een beschermelinge die 'de ijzeren man' tot razernij kon brengen. Dankzij het autobiografische manuscript dat ze bij zich heeft, kan Svetlana een contract bedingen bij een uitgever en als privépersoon naar de VS reizen. Diplomatieke aanvaring omzeild!  


Svetlana tussen broer en vader

De eerste tijd voelt ze zich goed in haar nieuwe land. Hoopvol zegt ze: 'Ik denk dat de mens thuis is waar hij zich veilig voelt.' Maar al gauw blijkt de gewonnen veiligheid een relatief begrip te zijn. Net als in de Sovjet-Unie lopen bodyguards met haar mee, kijken inlichtingendiensten met een vergrootglas naar haar en ondernemen ze pogingen om haar voor hun karretje te spannen. Hun 'rode' collega's doen vanop afstand hetzelfde, zij het op een hardvochtiger manier: ze laten een imago-besmeurende lastercampagne op haar los en passen emotionele chantage toe. Dat laatste is mogelijk omdat Svetlana Alliloejeva, die na haar vaders dood de naam van haar moeder aannam, bij haar vlucht twee volwassen kinderen heeft achtergelaten. Daarnaast dringen journalisten zich op, krijgt ze haatbrieven en is ze niet gewend om met geld om te gaan. Bitterheid maakt zich meester van de exclusieve asielzoekster: ze 'haat politiek' en voelt zich 'staatseigendom'.

Ook in haar privé-omgeving gaat ze gebukt onder afwijzing, misbruik en verraad. Tevergeefs zoekt 'de psychologische wees' een schuiloord in de liefde. Relaties zijn valkuilen voor haar. Verliefdheid doet haar alle besef van realiteit verliezen. Achter haar vechtende en doortastende buitenkant leeft een uiterst kwetsbare en eenzame ziel. Verlaten worden betekent het herbeleven van emotionele breuken uit het verleden: haar met de noorderzon vertrokken moeder, haar 'verdwenen' familieleden, haar opgepakte vrienden en collega's... en niet in het minst haar moreel afvallige vader.
 

In '67 zet Svetlana voet op Amerikaanse bodem!

Hoewel de ene vorm van samenleven wreder kan zijn dan de andere, maakt 'De dochter van Stalin' ons duidelijk dat je de wereld niet in goed en slecht kan opdelen. Dat daarbij geopolitieke belangen altijd boven het individu en de moraliteit staan, is een wrange constatering. In een tijd van opflakkerende Koude Oorlog maar ook van migranten met identiteitscrisissen, is voor dit boek een betekenisvolle rol weggelegd. Zoals Svetlana ervaart, maken een elektrische knoflookpers en automatische aubergineschiller je nog niet tot een Amerikaanse. Bovendien mag je mensen niet dwingen om te kiezen - niet tussen twee landen, niet tussen twee systemen of culturen, niet tussen een monsterlijke dictator en de vader uit je kindertijd - je hoort de meervoudigheid van iemands persoonlijkheid te koesteren. 'Wie niet voor ons is, is tegen ons', riepen en roepen politici in Oost en West. Als overheden en medeburgers anders naar Svetlana hadden gekeken, zou 'de prinses' niet zo diep gevallen zijn!

Het blootleggen van Svetlana's onmacht om het juk van haar naam en achtergrond van zich af te schudden, is de grootse uitdaging geweest bij het schrijven van deze biografie. Dat Rosemary Sullivan daarin geslaagd is, is ook meteen het belangrijkste compliment aan de Canadese emeritus hoogleraar. Uit dat gevecht ontstaat een tragische heldin die dit non fictiewerk het karakter geeft van een klassieke, ja zelfs Russische, roman! 


Quotering: *****

Uitgegeven bij De Geus - 2016