Atte Jongstra - Aan open zee

Eilanden bestaan niet !

 

 

 'Het water neemt de vorm aan van de vaas waarin men het giet.'

 

Op Christiansø, een honderd zieleneilandje aan de rand van Denemarken, gebeurt nooit iets. Daarom is het de ideale plek voor een auteur die in alle rust een roman wil schrijven. Toch heeft Axel Borg, de hoofdfiguur uit Aan open zee, nog niet eens een beginidee voor zijn fictieproject. Hij denkt er zelfs aan plagiaat te plegen en zich Het Ravijn, een minder bekend boek van Ivan Gontsjarov, geestelijk toe te eigenen... tot hij ontdekt dat er rondom hem spannende dingen gebeuren en eender wie een verborgen agenda kan hebben. Als lokale vissers menselijke resten vinden, geraken de gebeurtenissen in een stroomversnelling en staat de kleine gemeenschap binnen de kortste keren in rep en roer. Axel Borg hoeft maar te observeren...

 

Wat op het eerste gezicht puur en onverdorven lijkt, blijkt er na verloop van tijd héél anders uit te zien. De Oostzee is zwaar vervuild, de vis doet zich tegoed aan mosterdgas, Russische straaljagers en onderzeeërs schenden het luchtruim en de territoriale wateren, een onderwereldfiguur komt schuilen voor achtervolgers... De zee uit de titel is inderdaad een open universum, geen beschermende wand.  



Christiansø
©  www.visitdenmark.dk

Gaandeweg voel je de bui hangen. Boontje komt om zijn loontje. 'Ge zijt tot afgod van boosdoeners verworden, Heer', roept de bijbelvaste Lutheraan Jens Mikkelsen uit. Genesis, het verzenboek over de schepping en de zondeval, parafraserend, laat hij god 'Er zij geen licht' uitspreken. Kenners van De Schrift zullen de orerende Mikkelsen nog beter kunnen duiden. Andere eilandgasten zijn zich, egotrippend, van geen dreiging bewust. Zowel Axel als de crimineel Dutch en politiecommissaris Mads Vilhelm zijn druk met hun eigen ambitie. Het zijn personages die van hun gevoel zijn afgesneden, het vermogen om van zichzelf en anderen te houden verspeeld hebben.

De karakters van deze roman gebruiken elkaar. Als de crisissituatie zich ontplooit, wrijven Axel en Mads zich in de handen. Om zijn imago van 'speurder des vaderlands' hoog te kunnen houden, manipuleert Vilhelm al jaren de bewijslast in zijn dossiers. 'Ook in het recherchewerk kun je Schepper zijn', pocht hij. De aan plagiaat denkende Axel heeft evenmin last van zijn geweten. IJdelheid regeert! Maar ook de visser die zijn doodzieke vangst verkoopt, heeft geen scrupules. 'Het water neemt de vorm aan van de vaas waarin men het giet.' Gedrag plooit zich naar de omstandigheden die zich aanbieden. Wat begint als een vermakelijk verhaal (de predikant die paarse groenten kweekt; de oude Stalinist; Vilhelm die met een pikhaak, waaraan menselijke resten zitten, op het dienstvaartuig stapt...) blijkt een cynisch schouwspel op te leveren. Maar terwijl je denkt af te stevenen op een apocalyptisch einde, verrast de auteur je door uit een heel ander vaatje te tappen.

Christiansø 
©  Bo Nielsen 

Deze kroniek over oerkrachten, waarheid en leugen, schepping en ontschepping, op drift zijn en ankeren... is strak gecomponeerd, met verve geschreven, zonder één holle zin en met overtuigende dialogen. Via beelden als 'gelaatstrekken die met cokes leken getekend' en 'er ging iets monolithisch van hem uit', geeft de auteur zijn visitekaartje af. De erg korte hoofdstukken doen een scènisch boek vermoeden maar, hoewel de camera zwenkt, behoudt de intrige wel zijn samenhang. Atte Jongstra's belangstelling voor de 19de eeuw krijgt ook in deze actuele vertelling een plaatsje: buiten Ivan Gontsjarov dient zich de Franse schrijver Joséphin Péladan aan. Hij is de bedenker van het citaat boven dit stukje en de man die vond dat kunst de mens tot god moest verheffen. Borg en Vilhelm zouden zijn geesteskinderen kunnen zijn.

En toch... Leermeesters hoef je niet een leven lang te volgen.
'Wat Axel betreft, lag het geluk nergens', kun je op één van de eerste pagina's lezen. Aan het einde van de winter op het eiland met de haringrokerijen en de sleedoornborrels denkt hij daar helemaal anders over. 
 

Quotering: ****

Uitgegeven bij De Arbeiderspers - 2016