Dinah Jefferies - De vrouw van de theeplanter

Genadeloze rijkdom !
 

'De wereld verandert.

Daar ga je in mee of je valt buiten de boot.'

De Brits-koloniale tijd, een broeierige samenleving, een mondiale economie op drift en een zintuiglijke wereld aan de Indische oceaan, zijn ingrediënten die een beklijvende roman zouden moeten opleveren...

Wanneer de jonge Gwen aan het begin van de 20ste eeuw met een Engelse theeplanter trouwt en naar Sri Lanka, het toenmalige Ceylon, verhuist, komt ze terecht in een universum met eigen wetten. De Westerlingen gaan niet vertrouwelijk om met de Singalezen en de uit India geëmigreerde Tamils, de werkslaven van de plantages, worden niet eens als volwaardige mensen beschouwd. In het theebedrijf van echtgenoot Laurence loopt een opzichter rond die zonder verpinken de zweep en zelfs het geweer hanteert. Tegelijkertijd predikt Mahatma Gandhi op het Indiase subcontinent swaraj, zelfbestuur voor gekolonialiseerde volkeren. Als er bovendien een wereldwijde economische crisis uitbreekt nemen de spanningen in en rond de plantage toe.

Ondanks de zorgen om het voortbestaan van hun comfortabele leven heeft Gwen af te rekenen met een kwestie die nog veel zwaarder weegt, een onverteerbare innerlijke crisis die te maken heeft met trouw en moederschap. 

Stadsleven in Brits Ceylon

Geef deze ontwikkelingen in handen van Maria Duenas, Tessa de Loo of Simone van der Vlugt en je krijgt een levensecht, goed gedocumenteerd en meeslepend verhaal. Dinah Jefferies daarentegen houdt zich meer dan 400 bladzijden lang op de vlakte. Alles wat een lezer nodig heeft om in het boek gezogen te worden, lijkt ze te vermijden. Ze gebruikt haar pen als een camera die te ver van de set is opgesteld. De voortgang van het plot is kinderlijk traag, karakters die voor confrontaties hadden moeten zorgen - de egocentrische Verity of de manipulatieve Christine - delen prikjes uit maar brengen de hoofdrolspeelster niet van haar stuk en de spanning tussen haar en Laurence wordt gesmoord in wat gekijf. Zelfs de belevingswereld van de beproefde Gwen is ondermaats. Voor haar morele moed mag je wel een buiging maken!

Wat de schrijfster goed doet is het National Geographic-gehalte van dit tropisch paradijs tot leven wekken: van een dier dat het midden houdt tussen een aap en een uil, over de Kasjmierse vliegenvanger tot de boorden van het meer waarop het landgoed van de Hooper's uitkijkt. Ook geeft ze je een inkijkje in de levenstijl van de hogere klasse: het huispersoneel, de feesten, de auto, de telefoon, de charlestonjurken die in de jaren '30 plaats maakten voor de New Yorkse prêt-à-porter. Aardige weetjes voor een zeer breed publiek zijn er genoeg maar nergens vind je enige maatschappelijke of persoonlijke diepgang. Een geslaagde roman kun je De vrouw van de theeplanter dan ook niet noemen, eerder een gemiste kans. Wat blijft hangen is de zin om zelf naar Sri Lanka te gaan en te luisteren naar wat Dinah Jefferies ons had moeten vertellen...


Quotering: **

Uitgegeven bij Prometheus - 2016
 

Sophie Zijlstra - De verlossing van Liesbeth Bede

 Maak van je leven een kunstwerk !

 

'Welkom Liesbeth Bede'?

Waarom staat er niet 'Welkom, gezin Bede'?

Als De verlossing van Liesbeth Bede' verschijnt verwarmen de Lage Landen zich aan een Indian Summer. Ook de gelijknamige heldin beleeft er één, sterker nog, het zijn septemberdagen die haar leven een totaal andere wending geven. Maar voor het zover is, kruist haar huisje-boompje-beestje-bestaan een onverwachte, visionaire, en vrouwelijke wereld. 

Net als veel van haar tijdgenoten verwart Liesbeth Bede haar gepamperd maar voorspelbaar universum met geluk. Omdat ze onderhuids toch een leegte voelt, staat ze open voor een clubje vrouwen waarin zusterliefde en solidariteit de toon voeren. Langzamerhand ontdekt ze de valse pijlers van deze organisatie die een mix is van een kibboutz, een feministische groepering en een sekte. Het hogere doel, dat in eerste instantie aantrekkelijk leek, blijkt fascistoïde trekken te hebben. Ook binnen 'het Legioen' worden wrede machtsspelletjes gespeeld. Het credo 'egalitaire samenleving' is een schijnheilige promotietruc. Maar Liesbeth Bede is een vechter. Met haar ben je nooit klaar...  

Het Pamir-gebergte in Centraal-Azië waar Liesbeth Bede tot inzichten komt.
© commons.wikimedia.org

In een taal die soms franjeloos is, dan weer zwierig en beeldend, maar altijd vlijmscherp en zelfs genadeloos, neemt Sophie Zijlstra de lezer op sleeptouw. Bij het modelleren van haar verhaal hanteert de schrijfster de hyperbool, een stijlfiguur die het moet hebben van overdrijving. Met die uitvergroting van situaties en over-de-top-ervaringen begeven auteurs zich op glad ijs. De kunst is om binnen deze werkwijze geloofwaardig te blijven. In welke mate de bedenker in zijn opzet slaagt, hangt vooral af van de belevingswereld van zijn lezers. In hoeverre wil je de werkelijkheid loslaten en je overgeven aan de verbeelding van de vormgever? De realiteitsgerichte geest van De sriptor zit hier niet in zijn comfortzone...

Deze roman heeft ook iets Nietzscheaans. De ontvoogding van de hoofdrolspeelster maakt, zoals verwacht, geen kans in het keurslijf van een sekte. 'In dit leven moet je je eigen held zijn', laat Sophie Zijlstra haar protagoniste zeggen wanneer ze haar coming-of-age-moment beleeft in de bergen van Pamir. 'Werde der Du bist, word wie je zelf bent', zo klinkt het parool van de Duitse filosoof. Je niet laten gidsen door de kudde maar soeverein je ding doen, is precies het inzicht waartoe de queeste van Liesbeth Bede leidt. Door een literaire ingreep die met echtgenoot Ernst te maken heeft, wordt haar keuze wel een stuk eenvoudiger. Toch is dit boek voor de liefhebbers van ideeënromans een interessante denkoefening. Bij wie op zoek is naar verwantschap met het hoofdpersonage zal de aandikkende stijlfiguur, in heel wat gevallen, in de weg zitten.

Met De verlossing van Liesbeth Bede is er een vormbreuk ontstaan in het oeuvre van de auteur. Tot nog toe vond ze haar onderwerpen bij historische vrouwen en het faction genre. Over die boeken werd wel eens gezegd dat ze te weinig geschiedkundig materiaal bevatten om een aantrekkelijke historische roman op te leveren en dat tegelijkertijd de fictiemogelijkheden niet volledig benut werden. Samen met Liesbeth Bede heeft Sophie Zijlstra zich uit een cocon bevrijd en de wereld - toch zeker de creatieve - naar haar hand gezet! 'Het verleden is een kadaver waaruit niets meer te halen valt', oreert Liesbeth. Maar hyperbolen mogen enigszins gerelativeerd worden! Het nu spiegelt altijd in wat achter ons ligt... Zelfs onze Indian Summer is een compensatie voor een afwezige zomer!


Quotering: **** (voor de kundigheid) *** (voor de band met het boek)

Uitgegeven bij Querido - 2016
 

Geert Mak - De levens van Jan Six

Vier eeuwen stadsgezichten !

 

'Het familievermogen en de familiecollectie

moesten zo ongeschonden mogelijk door de tijd worden geloodst,

omwille van toekomstige generaties en uit respect voor voorgaande generaties. 

 

Historisch licht laten schijnen op individuen om een hele samenleving in beeld te brengen, is een beproefd recept en dus één waarvan je altijd opnieuw een hap wil nemen. Als de kok van dienst bovendien Geert Mak heet, dan eet je met plezier het hele bord leeg! Dat is niet anders bij zijn nieuwste non-fictieboek De levens van Jan Six.

De steile opgang die de Amsterdamse Sixen, een uit Noord-Frankrijk geëmigreerd handelaarsgeslacht, in de gouden 17de eeuw maakten, vormt het vertrekpunt van dit boek. Hoe de volgende generaties, waarbij de oudste zoon steeds Jan heette, hun maatschappelijke omgeving beïnvloedden en, omgekeerd, op ontwikkelingen zoals oorlog, het Verlichtingsdenken, de industriële revolutie of de teloorgang van het rangen- en standensysteem, reageerden, loopt als een rode draad door dit verhaal. De ene Six was daarbij wat 'Darwinistischer' dan de andere. Sommigen Jannen zagen hun fortuin en politieke stem wegkwijnen, anderen gingen net op tijd een verstandshuwelijk aan. Naast de zorg om het behoud van hun status, investeerden de Sixen in scholing, vreemde talen, kennis van beeldende kunst en een zich voorzichtig openende wetenschappelijke wereld. Omdat deze familie zakeninstinct, intelligentie en een gevoel voor esthetiek koppelde aan het verzamelen van een schat aan schilderijen, kostbare kleding, hebbedingetjes die de tijdgeest benoemen, brieven en andere egodocumenten... kon Geert Mak terecht in de goudmijn van de 21ste eeuwse Sixen aan de Amstel waar hij, naast een 19de-eeuws poppenhuis, ook de misschien wel mooiste Rembrandt vond: het portret van de eerste Jan Six.  

Jan Six geportretteerd door Rembrandt

Het in elkaar spiegelen van mens en maatschappij levert een beeld op van tegenstellingen: vrijheidsdenken versus vroom fatalisme en zelfs fundamentalisme, ondernemingslust versus gestolde levens, zorgeloze bloei versus onzekere tijden, patriciaat versus burgerambities, samengevoegde machten versus gescheiden machten, privilegies versus noodscenario's om het hoofd boven water te kunnen houden... De levens van Jan Six illustreert de op- en neergaande bewegingen van de geschiedenis, golven die plots kunnen veranderen in breuklijnen. De auteur kijkt er naar met zin voor overzicht maar ook details wanneer ze verhelderend zijn. En zoals altijd neemt zijn prettig vloeiende taal de lezer op sleeptouw. Terwijl de loyaliteit van de Sixen naar hun dynastie uitgaat, is Geert Mak op een gepassioneerde manier toegewijd aan zijn vak. En de ene collectie is de andere waard!
 
Een boeiend historisch werk drijft je bovendien naar de randen van het afgebakende onderwerp. Daar liggen nieuwe, dwingende vragen en antwoorden op je te wachten. Door te verwijzen naar de Radetzkymars van Joseph Roth waarin de neergang en de uiteindelijke ineenstorting van het Habsburgse Rijk gefictionaliseerd wordt, geeft Geert Mak je een hint. De parallellen met het universum van de Sixen zijn onmiskenbaar. Het oude bestel valt uit elkaar, er zijn winnaars en verliezers. 'De tijd wil ons niet meer', zegt graaf Chojnicki. Deze verzuchting had evenzeer van een Jan kunnen komen.

De Vlaamse lezer zal ook in de richting van de Zuidelijke Nederlanden kijken. Al op pagina 32 moet hij naar adem happen. Na de inname van Antwerpen (1585) door de Spanjaarden, vluchtten kooplieden, schilders en literatoren met hun talent en know how naar het Noorden. De protestanten onder hen vreesden, net als de Sixen uit Cambrai, terecht de vervolging van de starre, katholieke Iberiërs. Maar wat voor de hedendaagse Vlaming vooral te betreuren valt, is het gelijktijdig verdwijnen van het kosmopolitisme, het over grenzen heen denken van kooplui en kunstenaars. De invloed van het Spaanse hof in Brussel besmette ook steden zoals Gent en Brugge. Dat betekende het einde van wat Geert Mak 'de cultuur van zwier en allure' noemt. Sindsdien zijn provincialisme, de onder-de-kerktoren-mentaliteit, ons deel geworden. Omdat het rigide roomse geloof voor een keurslijfleven staat, hebben wij een koning als een houten klaas die opgevoed is door een Spaanse non en zat een spontane Willem Alexander in een oranje broek in de tribunes van Rio. Zou de geschiedenis anders verlopen zijn als Filips II zijn tegenstander Willem van Oranje-Nassau niet vogelvrij had verklaard...?

Boeken die ertoe doen hebben altijd iets waar je ongemakkelijk van wordt!


Quotering: *****

Uitgegeven bij Atlas Contact - 2016