Lluís Llach - De drie Maria's

Over de druifluis- en ander ongedierte !

 

'Op La Principal moest je lessen in het uitoefenen van macht

 zo jong mogelijk leren.'

Als er in Spanje over de oorlog wordt gepraat, dan wordt de burgeroorlog bedoeld, het bloedige conflict tussen republikeinen en nationalisten dat tussen '36 en '39 het land diep verdeelde. Dat leidde tot de dictatuur van Franco, de fascistische generaal die tot zijn dood in '75 de natie in een ijzeren greep hield. Ook na de oorlog werden nog tienduizenden anti-franquisten omgebracht. Anno 2016 zijn de historische wonden nog steeds niet helemaal geheeld. Dat heeft vooral te maken met het besluit van de democratische regeringen in de post-caudillo-periode om de pijnpunten uit het verleden niet bloot te leggen. Het bewaren van de binnenlandse vrede primeerde steeds op de genoegdoening en de psychologische verwerking die slachtoffers nodig hebben. Niet iedereen is gelukkig met deze keuze. Eén van hen is de Catalaan Lluis Llach. In De drie Maria's benoemt hij lang toegedekte taboes.

De Maria's uit de titel behoren tot drie opeenvolgende generaties eigenaressen van La Principal, een landgoed in het noordoosten van Spanje dat zijn rijkdom en status dankt aan de wijnproductie. Alle drie zijn ze krachtige persoonlijkheden die zich staande houden in een door mannen gedomineerde wereld en in roerige economische en politieke tijden. Alleen de hedendaagse Maria, die een kleinere rol krijgt toebediend, heeft het wat makkelijker. 'Ze was onafhankelijk, solitair, slim, ondernemend, modern, vrij', zegt de vader van de derde Maria over zijn dochter. Die eigenschappen zijn evenzeer van toepassing op haar naamgenoten. Dwars door deze familiegeschiedenis heen loopt een misdaadverhaal. In '40 heropent inspecteur Recader een oud moorddossier. Op het tijdstip van de feiten, vier jaar eerder, had de recherche andere kopzorgen. Slachtoffer en verdachte lijken beiden bij La Principal te horen, een imago verstorend gegeven dat niet naar de zin is van de middelste Maria, Maria Magí. Bovendien is er liefde in het spel, een soort liefde waarvoor je een euh...moord zou begaan!

'Ze komen er niet doorheen',
was dé slogan van de Republikeinen tijdens de burgeroorlog.
(Madrid '36)

Omdat het belangrijkste deel van dit verhaal zich afspeelt bij het begin van het Franco-bewind, krijgt Lluís Llach alle ruimte om zijn personages het gezicht van die tijd te geven en hen in conflictsituaties te brengen. Hij gaat daarbij genuanceerd te werk. Terwijl Recader een regimegetrouwe is die bloed aan zijn handen heeft, is zijn meerdere een weggepromoveerde militair, een rechtse republikein maar geen aanhanger van de dictator. Ook de eerste twee Maria's zijn niet eenduidig. Ze vechten als leeuwinnen voor het behoud van het familie-erfgoed en zorgen, zij het op een paternalistische manier, voor hun personeel. Toch gaan ze, als de nood hoog is, over een morele grens. De oudste Maria neemt opportunistisch de falange (fascistische beweging die later door Franco gerecupeerd werd) onder de arm, haar dochter compromitteert zich door een bondgenootschap aan te gaan met haar oom, de bisschop die, zoals de hele clerus, pal achter de sterke leider staat. Voor deze hoge geestelijke, alsook voor de dorpspastoor, is de auteur onvermurwbaar. Hun hypocrisie, dubbele moraal en het zich wentelen in macht is de bron van erg veel kwaad. 'Ze zijn rijk, discreet, machtig, onoprecht, moeilijk te doorgronden en als klap op de vuurpijl worden ze door God beschermd', zo fulmineert commissaris-kolonel Fresnos.

De meeste Llach-karakters zijn niet in een hokje te plaatsen. Die dwarsheid maakt hen subversief. Ook de echtgenoten van de Maria's weigeren de rol te spelen die de gemeenschap van hen verwacht en Llorenç lapt daarbij de gangbare sexuele moraal aan zijn laars. Dat recalcitrante staat voor de diversiteit die een dictatuur niet toestaat. 

De vlag van het onafhankelijke Catalonië
waarvan ook Lluis Llach een pleitbezorger is.

Lluís Llach is op z'n best als hij snijdende dialogen in de mond van zijn personages legt. Die tackelende taal levert vuurwerk op tussen Recader en zijn overste en tussen de inspecteur en Maria Magí. Maar ook de monoloog die haar moeder, Maria Roderich, afsteekt bij de notaris en waarbij ze haar hautaine broers op hun plaats zet, is een gedroomd vergeldingstafereel.

Meer moeite heeft de schrijver met het whodunit-gedeelte. De combinatie van twee literaire genres is geen eenvoudige opgave. In een tijd waarin de misdaadroman volwassen is geworden en de lezer steeds meer verwent, spring je niet ver met een matte Hercule Poirot-imitatie. Anders gezegd: de sleutelscènes van de krimi-laag zijn geen Gouden Strop waard.

Hoewel deze Catalaan in de rij van Spaanse epische vertellers Maria Dueñas moet laten voorgaan, heeft hij een overtuigend socio-politiek tijdsdocument met bijbehorende zedenschets afgeleverd. Het venijn in de pen van deze 68-jarige historische getuige zegt alles over opgekropte ervaringen die van Spaanse burgers nog steeds verkrampte buren maken!


Quotering: ****

Uitgegeven bij Atlas Contact - 2016

Lees in dit verband ook het ontluisterende 'De gestolen kinderen' van Gerardo Soto y Koelemeijer