Leven tussen twee ijstijden in !
'Dood en vergetelheid gaan samen,
net als kanker en existentiële angst.'
Toen de zestienjarige Henning Mankell de deur van het gymnasium voor goed achter zich dicht deed, wist hij dat hij schrijver wilde worden. Meteen daarna trok hij op de bonnefooi naar Parijs waar hij van klusjes leefde en een antwoord zocht op de vraag: 'Welk type samenleving wil ik helpen vormgeven?'. In die jongen zie je al de volwassene die zijn lezers hebben leren kennen als eigengereid en maatschappelijk geëngageerd. Wie het portret gelezen heeft dat Kirsten Jacobsen in 2011 van hem maakte, weet dat de Wallanders ontstaan zijn uit de behoefde om de politieke cultuur in Zweden aan de kaak te stellen. Zijn hang naar een socialere, rechtvaardiger wereld vind je ook terug in zijn theateractiviteiten in Mozambique.
Zonder de kankerdiagnose die de auteur bijna anderhalf jaar geleden te horen kreeg, zou het autobiografische statement Drijfzand niet op dit moment van zijn carrière geschreven zijn... en, wie weet, misschien nooit. Deze inkijk in de ziel van Mankell is geen chronologische weergave van gebeurtenissen, ontmoetingen en feiten waaruit zijn leven is opgebouwd. Het is een beschouwend geheel waarin het algemene persoonlijk wordt en het persoonlijke iets van ons allemaal. Uit het boek van Kirsten Jacobsen bleek al dat de Zweed in de eerste plaats een denker is. Hij stelt zich vragen over de plaats van de mens tussen de mensen, maar ook over zijn plek in de tijd en de ruimte.
 |
| Kirsten Jacobsen in gesprek met Henning Mankell |
De denkende reiziger neemt ons mee naar prehistorische tempelbouwers en grottekenaars, anonieme kunstenaars, met wie hij zich verbonden voelt over de eeuwen heen. Wanneer de globetrotter zich, in het amfitheater van Thasos, de acteurs uit de Oudheid voor de geest haalt (Mankell is ook een schrijvende regisseur), ervaart hij eenzelfde soort band. Ook uit het nabije verleden herinnert hij zich sleutelmomenten die hem voor even maar wel intens met een onbekende verenigden: een intrieste Afrikaanse vrouw in de Stephansdom in Wenen, een getormenteerde dame in een café in Noord-Spanje, supergetalenteerde straatartiesten die met de pet rondgingen in Mantova of Buenos Aires. Andere onuitwisbare geheugenfoto's tonen het leed van bekenden: een aan aids stervende jonge vrouw in Maputo, straatkinderen die in diezelfde stad in kartonnen dozen slapen. Een flink deel van zijn leven woonde en werkte de auteur zes maanden per jaar in de Mozambikaanse hoofdstad. Achter het imago van de stugge, gesloten Mankell, blijkt een empathische man met een scherp sociaal oog te schuilen. Het beeld van de eenzaat aan de Zweedse scherenkust is onvolledig. Deze schrijver heeft een groot hart voor zijn medemens!
 |
Henning Mankell bij een repetitie in Teatro Avenida in Maputo.
© Henning Mankell |
Van de bekommernis om het lot van anderen naar de bezorgdheid over de toekomst van de mensheid is een vanzelfsprekende stap. In Drijfzand komt Mankell meermaals terug op het kernafval dat we na zullen laten aan de volgende generaties. 'Wij laten iets na dat slechts uit duisternis bestaat', zo klinkt zijn verdict. En hoe kunnen we de archeologen van de toekomst laten weten dat ze hun handen moeten afhouden van dit vergiftigde geschenk?
Als je de dood in de ogen kijkt, ontkom je niet aan reflecties over vergankelijkheid en vergetelheid. Met een ijstijd in het vooruitzicht, - over 5000 jaar maar toch onontkoombaar - is dat zowel het lot van de enkeling als dat van een beschaving. In weerwil daarvan etaleert de mens zijn overlevingsdrang. Reacties en eigenschappen zoals angst, moed, verbeeldingskracht, levensvreugde en het vermogen om lijden te dragen, helpen ons hierbij. Het straatkind in Maputo staat elke dag weer op uit de kartonnen doos, de ernstig zieke auteur denkt aan het laten maken van een extra boekenrek en werkt verder aan zijn oeuvre. Barre tijden worden draaglijker als je ze in een creatieve vorm kunt gieten.
 |
| Zweedse laarzen is de laatste publicatie van H. Mankell |
In november van dit jaar verschijnt zijn volgende roman, Zweedse laarzen. Daarin voert Mankell Fredrik Welin, de chirurg uit Italiaanse schoenen, weer op. Door een fatale zet van het noodlot wordt de hoofdfiguur verplicht zijn leven in een nieuwe structuur te gieten. Die uitdaging lijkt verdacht veel op wat de schrijver de afgelopen tijd voor de kiezen kreeg. Maar ze zegt ook veel over de flexibiliteit en weerbaarheid van het individu!
In Drijfzand zoekt de verteller naar zijn plekje in de menselijke keten. Ondanks de barbarij waartoe zijn soortgenoten al te vaak in staat zijn, is dat toch waar hij thuishoort en verantwoordelijkheid voor wil dragen: 'In ons leven kunnen we niet om de politieke dimensie heen, het contract dat we hebben afgesloten met alle anderen die tegelijk met ons leven. En niet alleen met hen, maar ook degenen die nog moeten geboren worden.' Daarnaast is er dankbaarheid om de luxe van de welgestelde die tijd kan maken om na te denken over het bestaan. Zwerfkinderen vullen hun dag met zoeken naar een homp brood en een alternatief voor hun verregend of gestolen kartonnen huis. Laat het sociale en filosofische oog van Henning Mankell ons nog maar even bij de les houden!
Quotering: ****½
Uitgegeven bij De Geus - 2015
De boeken van Henning Mankell
