Een brug die de wereld zag veranderen !
'De veerponten schuimen en blazen,
altijd doen ze alsof ze naar Odessa varen, of naar Athene,
in plaats van dat kwartiertje naar de overkant.'
Wie ooit in Istanbul geweest is, heeft minstens één keer de oversteek gemaakt tussen het Ottomaanse gedeelte van de stad en Pera, de vroegere Europese wijk waar, na het wegtrekken van Genuezen, Venetianen, en vooral Grieken en Armeniërs, nu de Westerse diplomatieke gezanten de sfeer van het multiculturele Sultanaat nog enigszins levend houden.
Tussen beide stadswijken ligt de Galata-brug, een plek met haastige passanten maar ook vaste ‘bewoners’: venters, vissers, schoenpoetsers, zakkenrollers, een bedelaar zonder stembanden, een lotjesverkoper… Allemaal verdienen ze miljoenen per dag en toch zijn ze straatarm. Een miljoen oude lira's is zo’n halve euro waard. Meestal gaat het om aangespoelde Anatoliërs, mensen uit het dorpse achterland die in hun streek niet konden overleven. Sommigen lijden honger, een flink aantal van hen kan geen geneeskundige zorgen betalen. Tegelijkertijd groeit de Turkse economie als kool maar ongeschoolden of zij die te oud zijn voor een fatsoenlijke baan profiteren daar vaak niet van.
De brug is altijd een getuige van de geschiedenis geweest. Of ze van hout, ijzer of beton was, altijd keek ze in de twee richtingen. Ze zag dat de multi-etnische en multi-religieuze samenleving, die het Ottomaanse Rijk kenmerkte, meer een gastvrijheids- en gedoogkarakter had dan een integratiegezicht. Hoewel de Ottomaanse burgerij in de 19de eeuw steeds meer in de ban geraakte van de Europese nieuwigheden en politiek actieve studenten het vermolmde en dictatoriale regime achter de muren van het Topkapi-paleis zat waren, bleek voor en na de eeuwwisseling het water van de Gouden Hoorn erg diep te zijn. Intense handelsbetrekkingen, druk boten- en later brugverkeer, konden niet voorkomen dat de culturele lappendeken in stukken scheurde. Een samenloop van omstandigheden, waarvan de Eerste Wereldoorlog er één was, leidde tot geweld en ethnische zuiveringen. Cosmopolitisme moest plaatsmaken voor nationalisme.
 |
| De vissers op de Galata-brug © Shankar S. |
De afgelopen jaren bracht Geert Mak geregeld tijd door op en rond de Galata. Hij sprokkelde verhalen, die op hun beurt vragen en ook inzichten meebrachten. Hij maakte vrienden en liet zich hun warme openheid welgevallen. Zelfs de alleramste bood hem thee aan. Weigeren was, zoals een eercultuur het voorschrijft, geen optie. Hoewel de brug een mannenwereld is, slaagde de auteur erin om ook met enkele vrouwen, zelfs vissende dames, in gesprek te gaan over hun dromen, hun keuzemogelijkheden en hun persoonlijke strijd.
Chroniqueurs zoeken bovendien graag het gezelschap van collega’s op. Dat een aantal van hen, zoals de Franse en Italiaanse reisschrijvers uit de 19de eeuw, in een andere tijd hebben geleefd, is daarbij vooral een voordeel. Istanbulgangers zoals Pierre Loti, Gérard de Nerval, Théophile Gautier en Edmundo De Amicis zagen een andere brug en stad en verdiepen Maks blik. De Amicis’ zintuiglijke kijk uit 1878 legt aan de hand van details een sociaal leven bloot. Hij ziet ‘Parijse laarsjes, Turkse muiltjes, laarzen uit Turkestan (Het gebied in Centraal-Azië waar ethnische Turken woonden. DS), Albanese slobkousen maar ook schoeisel van touw of lompen. Het is verrassend om vast te stellen dat de brug toen hectischer was dan nu. De Italiaan moet uitkijken om niet omver te worden gelopen door een troep Armeense sjouwers of onder de stormpas van een compagnie keizerlijke soldaten terecht te komen. Geert Mak constateert dat ‘het lopen trager is geworden, meer sjokken is en flaneren’. ‘En de vissers zijn helemaal stilstaande figuren geworden.’
Daarnaast zijn er natuurlijk ook de hedendaagse stadsschrijvers, sommigen enkel bekend bij de stedelingen, anderen, zoals Orhan Pamuk, Nâzim Hikmet en Elif Shafak, hebben naam gemaakt ver over de Bosporus-grenzen heen. Als een Istanbulse uitgever het had aangedurfd om De brug in het Turks te publiceren, was een Nederlander kunnen toetreden tot het plaatselijke gilde van chroniqueurs. Maar als Geert Mak dat geambieerd had, had hij Sultan Mehmet II geen wreedaard mogen noemen en de Armeense kwestie geen genocide. Ook dat is een eercultuur! Dat traditionalist Erdoğan minder vast in het politieke zadel zit dan hij zou willen, kan hierbij een troost zijn... De wind van Pera waait, zelfs sterker dan vroeger, door Anatolië. Niet voor niets kent Istanbul zo’n dertig verschillende winden die elk andere eigenschappen en een andere naam hebben.
 |
| Een oldtimer tram in Pera |
Zoals altijd maakt Geert Mak betere reizigers van ons. Terwijl een reisgids zijn lezers één paar extra ogen geeft, biedt deze historicus er ons tientallen aan. Wil je Istanbul bezoeken, laat dan de dorheid van de toeristische gidsjes achterwege en kies voor de pen van deze auteur die qua taalvaardigheid en verbeelding aanleunt bij de beste fictieschrijvers! En als je over de Galata wandelt, biedt een brugbewoner je mischien wel een glaasje thee of een verse vis aan. Gezien de activiteit van tankers en ander watertransport vanuit de Zwarte-Zee is het drankje aan te raden boven het pansgerecht. Maar dat is een luxe-keuze die alleen toeristen zich kunnen veroorloven!
Quotering: *****
Uigegeven bij Atlas Contact – 2015 (een verkorte versie verscheen als Boekenweekgeschenk van 2007)
De boeken van Geert Mak
