29 december 2015

Tessa de Loo - De Tweeling

Weegt eigen leed het zwaarst ?
 

'Het lijden scheidt ons niet maar verbindt ons.' 

Levenslang gescheiden zijn van je tweelingzus zonder iets over elkaars lotsbestemming te horen, is een verscheurende gedachte. Elkaar terugvinden als de ouderdomsreuma al in je botten zit, is bijna even hartbrekend. In het geval van Anna en Lotte is de confrontatie nog ingewikkelder. Door de dood van hun ouders werden ze vόόr de Tweede Wereldoorlog uit Keulen weggehaald. Dat was de start van een onomkeerbaar verwijderingsproces. Anna groeide in slaafse omstandigheden op bij de boerentak van de familie en Lotte werd naar een Nederlands gezin gehaald waar ze een verzorgde en gecultiveerde opvoeding kreeg. Een aantal jaren later denderde de oorlog over hen heen en werd de wereld verdeeld in 'goed' en 'slecht'. Wanneer ze elkaar in het Waalse kuuroord Spa terugvinden, heeft Lotte de grootste moeite om in Anna iemand te zien van wie ze kan houden. Beide vrouwen staan 'als ijskoninginnen' tegenover elkaar.

Héél langzaam dringt het tot Lotte door dat niet iedere Duitser achter de Führer aanliep, dat dienstplichtigen snakten naar het einde van de gevechten, dat burgers gebombardeerd werden, honger leden, dierbaren verloren. Lang niet iedereen had iets te kiezen en zij die dat wel deden, geloofden dat hun leider hun waardigheid en welvaart zou brengen. Dat het Duitse volk na de Eerste Wereldoorlog verpauperde en de democratie onder druk stond, had alles te maken met de herstelbetalingen die voor economische en politieke instabiliteit zorgden... een fout die de geallieerden in '45 niet meer maakten (cf. het Marshallplan)! Aan Hollandse kant was ook niet iedereen koosjer. Onderduikers waren op veel plaatsen niet welkom of, erger, werden verraden. En je had mensen die geld verdienden op de kap van andermans rampspoed.


Berlijn na de bommenregen in '44
Ook zestig jaar (of langer als je het boek nu pas leest) na het einde van deze alles vernietigende krijgsverrichtingen blijft een genuanceerde kijk op beide partijen noodzakelijk. Als die ontbreekt, heb je te maken met simplistisch denken. Iemand die veralgemeent in plaats van in lagen te redeneren, is een makkelijke prooi voor populistische politici of groeperingen. Daarom hoort dit verhaal niet alleen volwassenen maar ook scholieren te bereiken! Bovendien breng je de grote geschiedenis dichter bij het brede publiek door ze te vertellen aan de hand van kleine, invoelbare levens. 

Wat de research voor dit historische gegeven betreft, heeft Tessa de Loo haar huiswerk gemaakt. Je leert, bijvoorbeeld, dat de Bolsjewieken vrezende Duitse adel Hitler eerst omarmde en later liet vallen, dat stateloze burgers niet welkom waren in de VS, dat er hout gestookte auto's rondreden, de verduisteringsgordijnen van paardenhaar gemaakt waren... Maar de valkuil van dit royaal gestoffeerde onderwerp ligt elders. Omdat de schrijfster teveel wil vertellen, worden heel wat situaties en personen te zwak of niet uitgewerkt. Hoewel Anna en Lotte voldoende ruimte krijgen, blijven andere plotspelers in nevels achter. In plaats van een aantal onderduikers op een vlakke manier op te voeren, zou de keuze voor één enkele goed getekende figuur veel meer hebben opgeleverd. Daarbij zit er teveel chronologische haast in dit boek. Soms verslik je je in deze snelheid. Verder kun je je afvragen of de gemiddelde lezer weet wat
Heim ins Reich betekent of wat de geciteerde internationale pacten inhielden. Weetjes zijn boeiend maar als je ze opneemt moet je ze ook helder maken. En hier en daar heb je last van té barokke beeldspraak.

Hoewel in
De tweeling heel wat wordt rondgestrooid en te weinig uitgediept, blijft de invalshoek overeind staan. Terwijl het de mensheid niet vaak lukt, is het wel de bedoeling dat er uit het verleden geleerd wordt! En auteurs kunnen daarbij een duit in het zakje doen. Gelukkig kun je ook vaststellen dat de romantechnische kwaliteiten van Tessa de Loo er de laatste twintig jaar op vooruit zijn gegaan. Wie daar akte van wil nemen, kan het weergaloze Kenau lezen!

Quotering: ***½

Uitgegeven bij De Arbeiderspers - 1993