27 februari 2016

Paul Theroux - Het diepe Zuiden

Bijbel en schiettuig samen onder het hoofdkussen !     


'... het Zuiden, waar mensen aannemen dat er niets verandert
omdat er maar zo weinig is veranderd.'

Globetrotter en treinliefhebber Paul Theroux heeft voor zijn recentste reisproject uit een ander vaatje getapt. Het is niet omdat je 74 bent, dat je niet meer flexibel kunt zijn! Hij is naar een land in zijn eigen land gegaan, naar het Zuiden van de Verenigde Staten waar de politieke, economische en sociale realiteit nog evenveel verschilt van die in het Noorden als in de tijd van de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865). Lange treinreizen kun je er niet maken. Dus stapte Theroux in zijn auto voor een roadtrip over Interstate Highways maar vooral plattelandswegen die langs akkers en door bossen leidden, helemaal tot in de delta van de Mississippi.

Het Zuiden ontleent zijn identiteit aan de 19de eeuwse feodale gemeenschap van grootgrondbezitters en slaven. Hoewel anderhalve eeuw geleden de slavernij werd afgeschaft, bepalen raciale intimidatie (de Ku Klux Klan is nog steeds actief) en segregatie nu nog het maatschappijbeeld. Aan het verliezen van de oorlog en de status van weleer hebben de witte Zuiderlingen een complex overgehouden. Zij wonen in 'verbitterde oorden', voelen zich vernederd en wrokkig, zoeken naar aanzien op wapenbeurzen, bij bikersclubs en het American football. De rassenscheiding uit zich in een plaatsnaam als niggertown maar nog sterker in het weren van zwarten uit witte kerken, scholen, studentenverenigingen of in de onmogelijke rentes op bankleningen.

'The Black Belt', het gebied van de (katoen)plantages en de slavernij
© J intela at English Wikipedia
Bovendien heeft de economische achteruitgang van de laatste decennia het gebied in diepe ellende gedompeld. Bedrijven trokken naar lage loonlanden, scherp geprijsde Aziatische invoer verdrong lokale producten. De besnorde catfish (of meerval) staat nog overal op het menu maar heeft steeds minder handelswaarde. Grote groepen, vooral zwarte burgers, leven onder de armoedegrens. Velen moeten het stellen zonder water en elektriciteit. De analfabetismecijfers (14% in Arkansas!) zijn een ontwikkeld land onwaardig. Op de slingerende landwegen ziet Theroux golfplaten hutten, sjofele caravans en armelijke huizen. In de stadjes gedijen kringloopwinkels, tweedehandszaken en pandjeshuizen. 'Deze armen zijn in zekere zin armer en minder in staat zich te redden en hopelozer dan veel mensen tussen wie ik gereisd had in noodlijdende delen van Afrika en Azië', stelt de auteur vast. Troost en hoop vind je enkel in de kerk. Op elke straathoek is er één!

Paul Theroux staat erom bekend dat hij anderen het verhaal laat vertellen. Alleen als de werkelijkheid verbloemd wordt, wijst hij zijn gesprekspartner met een scherpe vraag terecht of voegt hij, later aan zijn schrijftafel, een beschouwing toe. Aan Bill Clinton, de Zuiderling uit Arkansas (die hij niet ontmoet heeft), wijdt hij vlammende bladzijden. Met nauwelijks ingehouden woede roept hij de ethisch falende politicus ter verantwoording. De oud-president bekeerde zich laat 'tot de groep die luid en duidelijk om integratie vroeg', zo klinkt het. 'In My Life (zijn autobiografie) hemelt Clinton de uiteenlopende bevolking van Hot Springs op maar de zwarte kant van de stad, de wijk Langston, wordt niet genoemd.' Als hij zich tijdens de campagne van '92 om electorale redenen naar zijn thuisstaat haast om het doodvonnis te tekenen van de hersenbeschadigde Afro-American Ricky Ray Rector, toont hij zich 'moreel blind'. Deze spinnijdige pagina's roepen herinneringen op aan Emile Zola's 'J'accuse'! Clinton staat symbool voor de blasé politici in Washington die hun ogen sluiten voor de Derde Wereld in hun eigen land.

St. Paul's Episcopal, Magnolia Spring Alabama
© Chris Pruitt
Toch heeft deze ontdekkingstocht ook een warme kant. 'Meneer Paul met de moeilijk te spellen achternaam' raakt bevriend met een dominee, een blinde boekenliefhebber, een hoog bejaarde schrijfster... wordt verwend met comfort food zoals gefrituurde taart en de afscheidsgroet 'Kom gauw terug' loopt als een mantra door het verhaal. Dat neemt niet weg dat de lezer een schokkende ervaring te wachten staat. Hoewel er altijd een vorm van beklemming over Theroux' boeken hangt, snijdt Het diepe Zuiden op elk moment je adem af. Arm ben je ook niet alleen op even of oneven dagen! Theroux formuleert het zo: 'Er is een spookachtige onderlaag van duisternis in het zuidelijke leven... het kost een tijd om die duisternis waar te nemen, en nog langer om ze te begrijpen.' 

Of de in het Zuiden populaire presidentskandidate Hillary Clinton de intentie heeft om haar kritiek op discriminatie in beleid om te zetten, is zeer de vraag maar, met deze literaire bagage in het achterhoofd, wel de moeite om te volgen.
En, trouwens... Zou Paul haar zijn stem geven? Of zit de familienaam hem in de weg?

Quotering: *****
 
Uitgegeven bij Atlas Contact - 2016