Peter Vermeersch - Ex

Een academicus in een rocktempel !

'Fresco's en iconen kunnen niet bewonderd worden
zonder aan politiek te denken.'

                                        
Een reiziger-onderzoeker die door de Balkan trekt, mag niet te kieskeurig zijn of gehecht aan subtiele omgangsvormen. Ruig is het woord dat bij natuur en inwoner past. Robuuste rockbands, tattoos, zware rokers, autobestuurders met kamikazegedrag, een homo- en Romafoob discours, mannen die in de plaats van vrouwen denken... wapen je maar! Daarbij vergeet je in een culinaire cultuur van vleeseters best de cholesterolarme of diervriendelijke thuismaaltijden. Politiek wetenschapper, Peter Vermeersch, hoor je niet klagen. De slavist vindt het prachtig om via de gemiddelde Balkanner verder door te dringen in zijn vakgebied.

Die open geest komt vooral goed van pas als je de confrontatie moet aangaan met burgers van wie de oorlogsverhalen in een taboesfeer zijn blijven hangen en bij wie de wonden dus nooit echt gedicht werden. Na het uit elkaar vallen van de Republiek Joegoslavië in 1991 laaiden nationalistische sentimenten op die aangejaagd werden door politici zoals de Servische Slobodan Milošević en de Kroaat Franjo Tudjman. 'Met het oog op duurzame vrede moet je zelfs het ergste verleden bespreken', zegt mensenrechtenactiviste Nataša Kandić uit Belgrado. Als dat niet gebeurt kan het later 'gekaapt worden voor politieke doeleinden'. Wie zelf in de Balkan gereisd heeft, weet dat het vertrouwen in een vreedzame toekomst er nog erg broos is.

Het pelgrimsoord Ostrog, hoog in de Montenegrijnse bergen

© Scriptor

Een ander triest gegeven is dat zowat iedereen heimwee heeft naar de maatschappij onder Tito, de president van Joegoslavië die internationaal respect afdwong en garant stond voor een behoorlijk welvaartsniveau in zijn multi-ethnische staat. 'We waren tevreden, we hadden alles wat we wilden', vertelt een leidinggevende van een gezondheidscentrum in Igalo aan de fjordachtige baai van Kotor, de landschappelijke trots van Montenegro. Ook Musa uit het Macedonische Ochrid denkt met weemoed terug aan de 'gouden' jaren '80 (het eerste deel van dat decennium was nog rustig) toen hij op de markt van Belgrado broeken verkocht. Uit de ontwrichtende oorlogswereld konden gewetenloze krachten munt slaan en de jonge staten met een maffia-cultuur, die economie aan politiek linkt, vergiftigen. 'De economie is ziek van vriendjespolitiek', hoor je de auteur zeggen. Beleid maakte plaats voor zelfverrijking. De jonge Balkan-generatie bestaat voornamelijk uit een werklozenleger dat zich staande houdt met schimmige baantjes en zwarte handeltjes. En vrouwen zoals journaliste Jelena beklagen er zich over dat 'progressieve, niet al te macho mannen' naar het buitenland gevlucht zijn bij het uitbreken van de vijandelijkheden. In Belgrado is daten een moeilijke opgave! Bijna even moeilijk als schrijven voor een gemuilkorfde pers.

Bovendien is 'de politiek meer bezig met de interethnische component dan met besturen'. Het teveel aan instellingen en bestuursniveaus werkt verlammend. De gevolgen van politieke keuzes en onwil wegen op het gemoed van de burgers. Het ontbreken van een toekomstperspectief tekent zich af op hun gezichten en drukt op hun conversaties. Zou daarom de rakija, een gedistilleerde vruchtendrank, zo'n hoog alcoholpercentage hebben??

Sveti Stefan: cultureel erfgoed uit de Venetiaanse tijd

dat door Montenegrijnse corruptie verkwanseld werd aan buitenlandse kapitalisten

die er een hotel van maakten.

© Scriptor

In Ex kiest Peter Vermeersch ervoor om via persoonlijke verhalen naar historische ontwikkelingen te kijken. Waar nodig zorgt hij voor gedoseerde duiding. Terwijl nieuwsuitzendingen en krantenartikels opteren voor een analytische, theoretische benadering die je vaak de impact op mensen doet vergeten, toont de auteur aan dat je de draagwijdte van bestuursbeslissingen pas ten volle kunt vatten als je de rechtstreeks betrokkenen aan het woord laat. Hoewel de Balkan ingewikkelder oogt dan een lappendeken ('Onafhankelijke staten waarvan de identiteit aanwezig is in alle staten', schrijft deze reiziger.), kun je zijn recente geschiedenis tot de essentie terugbrengen. Opruiende politici die conservatief nationalisme aanwakkeren, het sluwe creëren van vijandbeelden, een maatschappij die minder ervaring heeft met overleg en compromissen dan met machismo, een klimaat waar het recht van de sterkste de dienst uitmaakt, wijdverbreide corruptie, het fnuiken van het vrije woord... zijn herkenbare mechanismen. Ze blootleggen is ze begrijpen!

Zolang de Balkanbewoners hun gevoel van eigenwaarde in het verleden moeten zoeken, zal het slecht met hen gaan. Misschien doorbreekt Macedonië, ondanks de megalomane ideeën van bewindsvoerders, de vicieuze cirkel. Op de bladzijden die over dit land gaan kom je begrippen tegen als 'onderwijssubsidies, integratie, diversiteit, microkrediet, meertalige administratie'... Dat is toekomstgerichte terminologie die tolerantie en ontwikkeling veronderstelt. Steeds teruggrijpen naar de Servisch-Ottomaanse slag op het Kosovaarse Merelveld in 1389, zoals de Milošević-aanhang deed, is duidelijk een foute weg. Vraag het maar aan wie rust in massagraven of een sjofel vluchtelingenbestaan leidt.

De baai van Kotor in Montenegro
© Scriptor

Een academicus die veldwerker wordt brengt het beste van twee werelden samen! Als hij daarbij een begenadigde pen hanteert, verdient hij een plek tussen de Nederlandstalige collega's van de verhalende non-fictie, journalisten en reisauteurs die de lat in de loop van de jaren alsmaar hoger gelegd hebben!


Quotering: ****½

Uitgegeven bij De Bezige Bij - 2014