Zeruya Shalev - Pijn

Vechten voor geluk !

 

'Zoveel pijn en irritatie, wonden en littekens, komen voort uit intimiteit.'

Toeval bepaalt het leven. Op 22 maart ll. kon je in Brussel in de juiste of in de foute wagon zitten, op de juiste of de foute datum een vlucht geboekt hebben. Even toevallig ging het eerste boek, dat vlak na die fatale dag in de bus van De scriptor viel, over een bom die in een stadscentrum ontploft. Net als Zeruya Shalev zelf overleefde haar hoofdpersoon in Pijn een zelfmoordaanslag. 

Toch staat de politieke context nooit centraal in de romans van deze Israëlische. Ook wie in een conflictregio woont heeft te maken met relaties en familiekwesties, met zoektochten naar zingeving en geluk. Schooldirectrice Iris is, na het verlies van haar grote jeugdliefde, Eitan, getrouwd met de stabiele maar wat voorspelbare Micki. Het stel heeft twee kinderen, Omer die van een ADHD-jongetje in een evenwichtige tiener veranderd is en Alma, het makkelijke kind dat zich tot een onbereikbare jonge vrouw ontwikkeld heeft. Iris voelt zich schuldig omdat ze tijdens haar revalidatie een machteloze mamoesj was. Ze is ervan overtuigd dat ze tegenover haar dochter gefaald heeft. 'Het is een hard lot om een moeder te zijn die niet functioneert', stelt ze vast als ze terugdenkt aan haar lange ziekbed. Ook haar relatie met Micki lijdt onder dat besef. Wanneer ze Eitan opnieuw tegen het lijf loopt, wordt er een hopeloos verlangen naar warmte en veiligheid in haar wakker. Ze komt in een ijldroom terecht waarin de waan het overneemt van de werkelijkheid. Pas als Alma helemaal dreigt af te glijden, recht haar wankele binnenste zich en vecht ze als een leeuwin. 'Soms moeten we onze kinderen steeds opnieuw het leven schenken', zo concludeert ze. Trouwens, niet alleen Iris, ook Alma is in de valkuil van zelfbedrog getrapt!

Jeruzalem met de Gouden Koepel
© neufal54

Shalevs personages vinden wel geluk maar altijd na een lange, moeizame strijd. Vaak nemen ze een foute route maar wel één die ze nodig hadden om tot inzicht te komen. Communicatie en emotionele banden tussen gezinsleden zijn in haar wereld nooit eenvoudig. Er is geen recept voor het leven! 'Vergeleken met ons is Sisyphus een amateur', kun je in Pijn lezen.

Hoewel haar universele karakters aantrekkelijk ogen en de destabilisering van Iris voor een groot stuk voortkomt uit de aanslag, zou het interessant zijn om haar hoofdrolspelers iets meer te laten spiegelen in de unieke socio-politieke (in ruimere zin dan de oorlogsrealiteit) en culturele achtergrond van de Israëlische maatschappij. De schrijfster doet dat enkel bij wijze van uitzondering. Heel even is de angst aanwezig voor het hachje van dienstplichtige kinderen (ook meisjes) of maakt Iris zich in twee zinnen sterk voor een tolerante samenleving. De directrice stelt bewust haar school open voor Arabieren en gastarbeiders. '...de straat wordt steeds extremistischer en racistischer', zo klinkt haar ongerustheid. Een rondje googlen leert je dat de overheid, omwille van het risico op aanslagen, niet meer afhankelijk wil zijn van Palestijnse werknemers en dus Aziaten, Oost-Europeanen, Turken... een verblijfsvergunning geeft. Een ander boeiend weetje betreft de Babylonische joden waartoe de naar Irakese muziek luisterende Micki behoort. Omdat Shalev ervan uitgaat dat toelichting ook hier niet nodig is, neem je Google opnieuw in de arm. Even later weet je dat de Babyloniërs in de 6de eeuw v.C. joden uit het nasmeulende Jeruzalem ontvoerden. Pas bij het ontstaan van de Israëlische staat in 1948 keerden velen van hen terug uit het huidige Irak. 'Welke identiteit levert een eeuwenlang verblijf in en rond de stad Babylon op?' is een vraag die gaat branden. Een personage als Micki mag best een diepere laag krijgen. 

Als de auteur haar idee over onrecht en vergeving kort uiteenzet, vraagt ze opnieuw achtergrondkennis van de niet-joodse lezer. De joodse religie houdt haar volgers voor dat vergeving het uiteindelijke doel moet zijn van een slachtoffer van een misdaad. Dat over het hart strijken hoeft niet vanzelf te gaan. De dader moet schuld bekennen, voor genoegdoening (eerherstel, schadeloosstelling...) zorgen en om vergiffenis vragen. Die kan dan de plaats innemen van wraakgevoelens. Zo krijgt de vicieuze cirkel van wrok en geweld geen kans... een idee waar ook sommige Westerse juristen oor naar hebben. Hoewel de attitude van vergeving wel aanwezig is in haar werk (Shalev is trouwens theologe van opleiding), lijkt het erg de moeite waard om deze kijk op strafzaken eens helemaal te verfijnen in romanproject.

Carmel market Tel Aviv

© Yevgeniy Shpika

Zeruya Sahlev zet volop in op de zieleroerselen van haar fictiefiguren. Die delen ze graag en uitgebreid met elkaar. Vaak lijken de conversaties op het oeverloos kletsen van boezemvriendinnen. Dat geeft haar werk een erg vrouwelijk karakter. Als je je daartoe aangetrokken voelt, zul je van haar koortsige stijl genieten. Ben je meer van het nuchtere en compacte dat onze eigen literatuur kenmerkt, dan worden haar verhalen door de herhalingen en uitweidingen soms langdradig. Haar taal kan bovendien gezwollen zijn. Bij zinnen als '...we zullen vurig branden tot we samensmelten...' of '...ze schenken hun braaksel aan de plaatselijke goden...', knipper je toch even met de ogen. De kracht van deze auteur is haar visie op het persoonlijke en sociale functioneren van mensen. Zonder schroom legt ze de complexiteit en de tragiek van ons lot bloot. Daarbij schuwt ze geen taboes. Zo blinkt de moeder van Iris uit in jaloerse bezitterigheid ten aanzien van haar eigen kroost. De titel Pijn kan met veel ladingen gevuld worden! Maar toch...als slachtoffers en nabestaanden van een brandende stadsbus op kunnen staan, dan kunnen burgers in andere gewonde steden dat ook!

Quotering: ***½

Uitgegeven bij Cossee - 2016