Victor Klemperer - Zo zag de waarheid er op donderdag uit

Spartacus of de opstand van de slaven !

 

'Wat jammer dat je niet alleen maar toeschouwer kunt zijn
als je Duitser bent.'

Wie ooit de populaire citrytrip naar Dresden heeft ondernomen, kent Victor Klemperer. Toen Britse en Amerikaanse bommenwerpers, in de Feuernacht van 13 februari '45, de barokstad in de as legden, vluchtte de toenmalige Duits-joodse hoogleraar met een rugzak vol manuscripten in de richting van de Elbe. Het tafereel van de man die zichzelf en zijn levenswerk redt, is een beklijvend beeld. Pas jaren na zijn dood (in '60) zouden zijn geschriften een breed publiek bereiken.

In Zo zag de waarheid er op donderdag uit werpen dagboeknotities afgewisseld met journalistieke stukken een licht op een turbulente bladzijde uit de Duitse geschiedenis. Vlak na de Eerste Wereldoorlog polariseerde de vernederde en verpauperde samenleving met sterke klassenverschillen in versneld tempo. Links en rechts van het politieke centrum ontstonden radicale krachten die elkaar rauw lusten. In het beruchte jaar '19 doceerde Victor Klemperer in München, een baan die hij combineerde met het schrijven van krantenartikels voor de Leipziger Neueste Nachrichten. 

Geïnspireerd door de Russische revolutie en in navolging van de Spartacus-opstand in Berlijn grepen in de Beierse hoofdstad geradicaliseerde socialisten, anarchisten en sociaal-democraten de macht en installeerden op 7 april een radenrepubliek. Toen op 13 april ook de communisten mee gingen regeren, verharde de politieke koers. Het straatbeeld werd bepaald door gewapende soldaten, rode vlaggen en armbanden. De lijn met de Weimarrepubliek werd doorgeknipt, de universiteit moest veranderen in een revolutionaire hogeschool, 'de Leipziger' werd geconfisqueerd en publiceerde enkel 'rode kunst' en verordeningen van de Centrale Raad. 'Duitsland en de wereld bestaan niet meer', zo beticht Klemperer de coupplegers. De minachting voor het geestelijke zit hem hoog. Het meest hilarische voorbeeld van de nieuwe politiek is dat van de wasmanden. Omdat ministers, nu volkscommissarissen genoemd, dicht bij 'de kameraden' moesten staan, werd met het afschaffen van de afdelingschefs de bureaucratie een kopje kleiner gemaakt. Die maatregel zorgde voor wasmanden vol post in het kantoor van het departementshoofd. Zoveel chaos kon niet lang geduld worden. Het conservatieve Beieren was klaar voor een tegenrevolutie...

Bij het verhelderen van deze onmacht neemt Victor Klemperer geen blad voor de mond. Hij is scherp, spottend, ongenadig. 'Er komt geen einde aan de domheid', briest de chroniqueur. Of ook: 'Hoogstens een tiende deel van de bevolking houdt de overige honderdduizenden als in ketenen gevangen.' De radenaanhangers noemt hij 'een stelletje lachwekkende bohemiens' die 'een tragikomedie' opvoeren. Heel even, maar betekenisvol, verwijst de filoloog (Duitse én Franse taal) naar de verlichtingsfilosoof Montesquieu, die zich keerde tegen alle vormen van absolutisme en de scheiding der machten bepleitte. Klemperer toont zich een overtuigd democraat en liberaal. In weerwil van de conservatieve koers van zijn krant, blijft hij argwanend naar de invulling van elk politiek ambt kijken. Hoewel deze humanist zich een kritische ooggetuige van de geschiedenis toont, geeft hij zijn stukken niet veel duiding mee. Omdat zeker de lezer van nu daar behoefte aan heeft, werden aan deze uitgave uitgebreide voetnoten, een voorwoord en een historisch essay toegevoegd. Op die manier wordt de complexiteit van de context gefilterd en bevattelijk tot bij de hedendaagse toeschouwer gebracht.
 

München 1919: ook arbeiders werden bewapend.

Toch moet je ook goed tussen de regels kunnen lezen. Net als in de marge van de revolutie antisemitische vlugschriften verspreid worden en dito straatkreten weerklinken, zie je aan de rand van dit verhaal hoe loyaal Duits-joodse burgers waren. Joden worden wel eens 'de eerste echte Europeanen' genoemd. Ook Klemperer schrijft: 'De in essentie menselijke wereld is voor mij de Europese.' Hij streed als oorlogsvrijwilliger aan het westelijk front en had zich tot het protestantisme bekeerd. Over zijn collega-academici zegt hij: 'Het merendeel van de hoogleraren kwam niet op het idee het toenemende antisemitisme te bestrijden.' Aanjagers van jodenhaat waren, onder meer, de gewelddadige vrijkorpsen - paramilitaire eenheden van gedemobiliseerde beroepssoldaten - die steeds radicaler werden en later deels opgingen in de SA en de SS. Zij hadden een hoofdaandeel in het neerslaan van de Münchense bolsjewieken. Voor de rechtse tegenstanders van de Republiek Duitsland lag de weg voortaan helemaal open. De vlucht uit Dresden van de professor met de jodenster werd al in 1919 ingezet!


Quotering: ****½

Uitgegeven bij Atlas Contact