6 februari 2016

Sinan Can - De Arabische storm

Verweesde thuislanden !


'De kern van de revolutie bestond uit mensen
die onzichtbaar geacht werden door dictators als Mubarak.'

Als je woord en beeld, leed en waarheid, naar de mensen wil brengen, moet je risico's durven te lopen. Onderzoeksjournalist en documentairemaker Sinan Can is bereid dat te doen. In 2011 ontsnapte hij nipt aan de dood toen in het Iraakse Kirkuk een bom ontplofte en dertig slachtoffers maakte.

Voor De Arabische storm reist hij opnieuw door landen waar je, meer dan elders, twijfelt of je de volgende dag haalt. In Tunesië, Libië, Egypte, Irak, Libanon en Syrië kan het gevaar komen van een granaat of een bom maar ook van de geheime dienst of een nare ziekte die je in een vluchtelingenkamp oploopt. Van die penibele levensomstandigheden getuigen de talloze mannen en vrouwen die Sinan Can op zijn pad vindt. Het opzet van dit boek is het aanbieden van een zo breed mogelijk spectrum aan persoonlijke verhalen waarin de grote context weerspiegeld wordt. Het is een andere vorm van journalistiek dan die in duidingsprogramma's en (meestal) in kranten bedreven wordt. Strijders, en burgers die een speelbal zijn van militaire opponenten of machtspolitici, krijgen een naam, een verleden, een ziel. Velen van hen blijven je bij: de sappelende vuilnisophaler in Caïro, een vader van een omgekomen militair of aanslagpleger, een moeder die naar de zee staart waar haar zonen wellicht in verdronken zijn, een getraumatiseerd jongetje in een geïmproviseerd onderkomen, Koerdische guerillameiden die over de dood praten zoals wij over de agenda van morgen...

Na het lezen van De Arabische storm zul je je nooit meer afvragen waarom iemand zo wanhopig is dat hij zichzelf in brand steekt of zijn leven in handen legt van een smokkelaar met een gammel bootje!

Betoging in Tunis
© The Graduate Center - City University of New York
Dat je betrokkenheid als lezer groot is, heeft alles te maken met de mens Sinan Can. Hoewel hij doelgericht is, zijn de ontmoetingen altijd groter dan zijn project. In de omgang met wie op zijn weg komt drukt hij frustratie, verdriet en solidariteit uit. Hij kust hoofd en hand van een oude Koerdische vrouw, wil fietsjes kopen voor kinderen in Noord-Syrië en neemt taartjes mee voor een Iraakse collega die een weeshuis heeft opgericht.

Toch hangt over de hele reis een gespannen sfeer, een alertheid voor gevaar dat vaker uit de hoek van stads- of grenspolitie komt dan van frontlijnen. Zelfs in Tunesië waar de revolutie enige vruchten heeft afgeworpen, wordt de reportageploeg opgejaagd, mag de vader van de Sousse-terrorist niet praten en wordt een internetcafébaas geïntimideerd. Mensenrechten voer je niet in als de lading van een havencontainer. Voorbij de Tunesisch-Libische grens en nog verder oostwaarts neemt de corruptie, de repressie, de rechteloosheid alleen maar toe.

Als de gesmoorde stemmen en de bloedende harten hem teveel worden, dan zoekt de journalist schoonheid en troost in de Middellandse-Zeekust of de onovertroffen Libanese keuken. Je kunt je niet constant met duisternis voeden! 

Toen de hoop nog zegevierde...
© Kodak Agfa Egypt
Toch heeft dit inzichtelijke reisverhaal, waar je warm én koud van krijgt, een beperking. Hoewel elke ontmoeting iets toevoegt aan het grotere geheel, worden de tientallen personages eerder aangeraakt dan uitgewerkt. De érg korte hoofdstukken stillen niet helemaal je lees- en leerhonger. Dat snel wisselende perspectief functioneert veel beter in de tv-documentaire waarvoor deze zoektocht in eerste instantie bedoeld is. Literatuur is een op zichzelf staand genre met eigen criteria. En wat de verhalende non-fictie betreft zijn we in het Nederlandse taalgebied ontzettend verwend! Volgende keer dus graag wat meer verdieping. Ook op die manier kun je 'een caleidoscopisch' boek maken!

Quotering: ***½

Uitgegeven bij Lebowsky - 2016