Sanne van der Heijst - Philips-meisje

Alleen engelen helpen je door de oorlog !

 

 

'Dat is het grote moment van bevrijd zijn geweest.

Dat er mensen waren die naar je zwaaiden.' 
 

Wanneer Auschwitz-overlevende Gerda Nothmann na de Tweede Wereldoorlog aan het herstellen is in een ziekenhuis in Malmö, beseft ze dat van iedereen die ze voor de kampjaren heeft gekend, alleen haar jeugdvriend Ernst nog in leven is. Hoe groot het gemis aan emotionele banden is, toont ze aan wanneer ze een aantal jaren later een stabiel leven heeft opgebouwd in de VS. Dan sluit ze zonder aarzeling haar onverwacht opgedoken achterneef Wolfgang, die bij de Wehrmacht diende, in de armen. De geboren Berlijnse die in Nederland opgroeide, had een leven gewonnen maar haar geestelijke en werkelijke thuis verloren.

In het Philips-meisje trekt Sanne van der Heijst het wonderlijke traject na dat Gerda voor en tijdens de oorlog bewandelde. Als, aan het eind van de jaren '30, de levensomstandigheden van Duits-joodse burgers dramatisch verslechteren, kan de twaalfjarige dankzij twee Hollandse buurvrouwen met een toeristenvisum naar Nederland reizen. Met de hulp van een Tilburgs pleeggezin dat net zo gecultiveerd is als haar familie in Berlijn, en de ondersteuning van haar briljante hersens, is ze in staat om te wortelen en toekomstgericht te denken. Maar wanneer ze verneemt dat haar biologische ouders en zusje werden afgevoerd en zijzelf, wat later, samen met haar nieuwe huisgenoten naar het concentratiekamp Vught moet vertrekken, stort haar wereld in.

Kamp Vught, nog steeds een herdenkingsplek!
© MyrtheD

Terwijl trein na trein vanuit het Noordbrabantse kamp naar Auschwitz rijdt, vertoont zich een reddende engel in de verschijning van een Philips-fabriek binnen de omheining van het interneringscomplex. De directie van het gloeilampenconcern, dat intussen ook kriegswichtige radiobuizen vervaardigt (o.m. nodig voor gevechtsvliegtuigen), maakt handig gebruik van de behoeften van de vragende partij. In Duitsland is er immers een nijpend tekort aan arbeidskrachten. Hoewel het voortbestaan van de onderneming ook een rol speelt, grijpen de Philips-verantwoordelijken deze kans evenzeer aan om het lot van de opgeslotenen te verbeteren en te voorkomen dat ze op transport moeten. De Eindhovenaars steken bij deze 'reddingsoperatie' hun nek uit, ze spelen poker tegen een gewiekste opponent! Gerda is één van de +/- 600 joodse bewoners die al solderend ontsnappen aan de éénrichtingstreinen... voorlopig. In juni '44 wordt de Philips-groep toch naar het vernietigingskamp gestuurd waar de inmiddels zeventienjarige alweer door het oog van de naald kruipt omdat concurrent Telefunken de Facharbeiter, de min of meer geschoolde Nederlandse werknemers, maar al te graag wil inlijven. Als de geallieerde bommenwerpers erg dicht bij komen wordt Gerda's incasseringsvermogen tot het uiterste op de proef gesteld maar zelfs dan recht ze haar vermoeide rug. Ze zou niet misstaan als heldin in een klassieke roman!

© Koninklijke Philips Electronics N.V.

Dankzij uitgebreid bronnenonderzoek, waarbij de memoires van Gerda Nothmann het brandpunt vormden, en de zorgvuldige pen van deze auteur zijn niet alleen 'het Philips-meisje' maar ook de mechanismen van autoritaire macht en de donkerste kamers uit de menselijke ziel tot leven gekomen. Dit scenario voert, buiten lafhartigen, ook moedigen op, zij die hun lef aanwenden om anderen te helpen en zij die al hun moed nodig hebben om zichzelf staande te houden. Naast de grote voorvechters is er hier en daar een dappere passant zoals de vrouw die stiekem een dosis kinine meebrengt zodat Gerda niet in de ziekenboeg terecht komt (met het gevaar om snel naar de gaskamers te worden gestuurd) of een hoerige schone die zichzelf een dienst bewijst maar ook haar SS-minnaars inzet voor haar medegevangenen.

Debutante Sanne van der Heijst heeft een onvergetelijke kroniek geschreven over aan de winnende en de verliezende hand zijn, over zich handhaven en ten onder gaan, over het keren van het lot. En, net als de Amerikaanse kinderen en kleinkinderen van Gerda, heeft ze van een getuigenis een niet te missen geschiedenisles gemaakt voor hen die het heden, indien nodig, kunnen bijsturen.

Uiteindelijk is Philips-meisje ook een verhaal over mazzel hebben, over het ontmoeten van de juiste mensen op het juiste moment en keuzes maken die achteraf de verstandigste blijken te zijn. Zonder wat jiddische mazzel heb je per slot van rekening geen Europese jodin!
  

Quotering: ****½

Uitgegeven bij Atlas Contact - 2016