25 april 2016

Marie de Meister - De stilte van Thé

Een eigen nest voor het koekoeksjong !
 
 
 'Alsjeblieft, MoA (moeder op afstand), laat me met je praten, dacht ze,
terwijl bloed en tranen door haar vingers sijpelden.'
 
Voor Nederlandstalige romans over de invloed van het katholieke geloof op het leven van individuen moet je, om evidente redenen, in Vlaanderen zijn. De nestor van dit genre is nog steeds Aster Berkhof. In 1978 verscheen zijn trilogie over de na-oorlogse familie De Stobbelaere. Met begrip maar ook met bitterheid tekent hij de roomse mores die autoritair regeren over relaties, toekomstperspectieven en persoonlijke keuzes. Met De stilte van Thé gaat een Hollandse auteur, zij het op geheel eigen wijze, in zijn voetsporen.  
 
Scriptors Berkhof-relict
© Scriptor  
De carrière van politiek journaliste Sophie Keller staat helemaal op de rails. Met haar gevoelsleven is het anders gesteld. Het is niet omdat je pijnlijke herinneringen achter een deurtje in je hoofd verbergt, dat het rustig wordt in je ziel. In haar ervaringsrugzak zit niet alleen een hardhandige stiefvader ('Kinderen die willen krijgen voor de billen.') maar ook een biologische moeder die alle schepen achter zich verbrand heeft door tot een zwijgende kloosterorde toe te treden. Als Sophie fysiek en mentaal in mekaar stort, houdt 'de dubbele doodsverklaring' geen stand. Ze moet en zal haar echte moeder Theodora aan het praten krijgen, haar dwingen tot een verklaring. Na tientallen jaren moet de grote waaromvraag eindelijk eens gesteld worden. 'Desnoods ruk ik u die sluier af en druk een vlijmscherpe doornenkroon op uw hoofd,' zo gaat haar innerlijke stem tekeer. De enige manier om tot bij Thé te geraken is zich opgeven voor een retraite, een bezinningsperiode voor leken, binnen de muren van het convent in de Eifel. Daar vindt het afstandskind een verwarrende spiegel van haar jeugd terug, wordt ze geconfronteerd met een gemeenschap waar ze tegelijkertijd wel en niet bij hoort.   
 
Marie de Meister heeft aan deze roman veel zorg besteed. De tijdgeest, de katholieke denkbeelden en bijbehorende moraal, de geplogenheden in het klooster, de poldernatuur (een tweede spiegel van Sophies verleden), beschrijvingen en beschouwingen... worden met veel zin voor precisie en detail uitgewerkt. Zo duidt ze de stilte bij de nonnen door de geluiden te benoemen: het ruisen van het habijt, het tikken van de sleutelbos tegen de kralen van de rozenkrans, het zjierp, zjierp van de spekzolen van de sandalen... Een andere opvallende vondst is het introduceren van de brieven die de jonge Thé aan haar oudere, ingetreden zus schreef. Op die manier kan de zwijgende moeder-non zichzelf blijven en krijgt de lezer toch zicht op haar persoonlijkheid en motivatie. Dat die brieven aan het eind van het verhaal een ontroerend maar ook, wat de geloofwaardigheid van het hoofdpersonage betreft, wezenlijk element aanreiken, is een compliment waard! De informele geloofsbelijdenis van de kritische Sophie is dan weer minder overtuigend.
 
Klooster Maria Frieden in Dahlem, Duitsland
Zwijgende orde van de Trapistienen
© httpwww.wereldpagina.nlindex.phpDahlem
De rijkdom van De stilte van Thé bestaat vooral uit de vragen die het boek oproept. Zijn we een product van onze genen of van onze opvoeding? Kun je iemand toebehoren? Welke betekenis heeft het geloof voor 'de onderzoekende geest van de moderniteit'? Wat doe je met vragen waarop je geen antwoord krijgt? En de rode-draad-vraag: staat het recht op privacy boven het afleggen van verantwoording? Dit laatste gegeven leidt onvermijdelijk naar de ethische kant van Thé's drastische besluit, een keuze waarover opvattingen mogen uiteen lopen. Voor de brevierbidsters, die hoofdbrekende kwesties graag in de handen van de Heer leggen en van mening zijn dat de mens niet de maat van alle dingen is, zijn de antwoorden veel makkelijker te vinden dan voor onafhankelijke denkers. Hoewel dit alles boeiend reflectiemateriaal oplevert, moet je toch vaststellen dat aan het einde van deze vertelling de bespiegelingen over elkaar heen buitelen en de roman getransformeerd wordt in een essai. Less is more mag je dan zeggen! Fictie schrijven gaat over het verwerken van ideeën, niet over het houden van een college.
          
De stilte van Thé toont aan dat het katholieke geloof mystieker, ongrijpbaarder is dan het protestantisme. In het noorden van de Lage Landen hebben de godvruchtigen de religie naar de aarde toegehaald. Ook vergeleken met de Berkhof-trilogie is dit boek spiritueler. Dat heeft alles te maken met de tijd waarin beide werken geschreven zijn. In de jaren '60-'70 woedde er een felle ontvoogdingsstrijd waarbij de nieuwe generatie het paapse harnas van zich af wierp. Toch mag dit Vlaamse familie-epos - misschien in een hertaalde versie - opnieuw uitgegeven worden! Het verleden is tenslotte nooit voorbij!
 
 
Quotering: ****
 
Uitgegeven bij Ambo Anthos - 2016
 

22 april 2016

Renée Knight - Disclaimer

 Met een mens kun je alle kanten op !
 
(Engelse editie)

'My heart has become as hard as my toenails.'

Hoeveel spannende romans zijn er al geschreven over een huwelijkscrisis? Talloze. Maar betekent het ook dat alle invalshoeken opgebruikt zijn? Renée Knight bewijst het tegendeel. Het mag meteen gezegd worden: Disclaimer oogt zo fris als het debuut van een uiterst getalenteerde schrijfster maar kan zijn!

De covertekst, die vertelt over het fictieboek waarin de hoofdpersoon zich op een angstaanjagende manier herkent, is al een nieuwsgierig makende vondst. Wat er jaren geleden precies gebeurd is op een vakantie in Tarifa, heeft Catherine altijd voor zichzelf gehouden. Ze had bij het delen van haar geheim teveel te verliezen: de rust binnen haar relatie, de band met haar zoon, haar imago van succesvolle, integere televisievrouw. Niets aan de hand... tot de mysterieuze roman dynamiet dreigt te leggen onder haar stilzwijgen. Wanneer de van haat vervulde tweederangsauteur een dominosteentje omgooit, ontstaat er bij de hoofdrolspelers een niet te stoppen val van over elkaar buitelende gevoelens: woede, verachting, pijn, machteloosheid, ontgoocheling, wroeging... Die innerlijke turbulentie blijft natuurlijk niet zonder gevolgen. Catherine's werk- en thuissituatie komen op de helling te staan. En ook haar zoon Nicholas deelt in de klappen. Gaat de schijnbaar onaantastbare BB-er haar ondergang tegemoet?

Eindeloze stranden bij kaap Tarifa,
het zuidelijkste punt van Europa.
© César Comino Garcia 
Renée Knight is een gewiekste auteur in de positieve betekenis van het woord. Ze laat je een tijd lang geloven in de eenduidigheid van haar karakters maar verrast je met een complexiteit die eigen is aan de menselijke conditie. De mens is een vat vol tegenstrijdigheden. Hij springt even makkelijk om met leugen als met waarheid, met moreel verantwoorde daden als met verfoeilijk gedrag, met schuld als met boete. Dat maakt ons onbetrouwbaar maar ook aandoenlijk. Daarnaast wijst René Knight ons de weg wat betreft onze neiging tot interpreteren. Omdat we situaties graag beheersen halen we snel een verklaring boven, een 'sluitende' invulling die rust brengt. Wat vertellen foto's je, bijvoorbeeld, en kunnen ze je op het verkeerde been zetten?

Dit boek laat je met veel vragen achter. Hoe meer het je aan het denken zet, hoe talrijker de vraagtekens worden. In hoeverre ken je je familieleden? Hoe ziet de verantwoordelijkheid voor de opvoeding van een kind eruit? Kun je kwaad uitwissen met een ridderlijke daad? Hoe werkt genoegdoening en vergeving? Welke gevolgen kan een te snel getrokken conclusie hebben?

Deze debutante heeft niet alleen veel te zeggen maar weet bovendien hoe ze ritme en structuur in de hand houdt. Beheerst en slim lepelt ze de ingrediënten op die je steeds meer inzicht verschaffen en tegelijkertijd overrompelen. Alleen kundige schrijvers doen je geloven dat een tekst met veel naturel vanzelf uit de pen vloeit. In tegenstelling tot de andere is dat één van de prettige leugens uit Disclaimer!


Quotering: ****½

Uitgegeven bij Transworld Publishers Ltd. - 2015

Nederlandse editie bij Ambo-Anthos - 2016 
 

15 april 2016

Parker Bilal - Moord in de oase

Een diepvrieskist in de woestijn !
 
 
'Ze had niets te verliezen en net als zoveel jonge meisjes
droomde ze alleen maar van de lichten van de grote stad.'
 
Sinds de in Caïro opererende detective Makana de dood van zijn dochter niet heeft kunnen voorkomen, wordt hij gedreven door schuldgevoelens. Wanneer een levend verbrand meisje zijn pad kruist bijt hij zich, met gevaar voor zijn eigen hachje, in de zaak vast. Een vaag spoor leidt naar het woestijnstadje Siwa, een weg-van-de-wereld-plaatsje waar lokale wetten heersen. 'Hier handelen we onze dingen op onze eigen manier af', prent brigadier Hamama de speurder in. Hoewel Makana in de plaatselijke dokter een zielsverwant vindt, is het van meet af aan duidelijk dat de notabelen er alles aan zullen doen om delicate potjes bedekt te houden en zo hun privileges te vrijwaren. Maar iemand stuurt die plannen in de war. De illusie van 'een stadje waar nooit iets gebeurt' wordt ontkracht door enkele moorden. Wie zou het gemunt hebben op onschuldige burgers en op de kadi, het morele gezag van Siwa?
                          
Naast een onderhoudend, hecht gecomponeerd verhaal is Moord in de oase vooral het portret van een samenleving. De 'pokdalige muren', 'afbrokkelende pilaren' en onwillige ventilatorschakelaars van het politiebureau staan symbool voor een niet-functionerende staat. En waar een machtsvacuüm is, gedijt willekeur. Wie een uniform en een wapen draagt, kan intimideren, opsluiten en doden. Die overmacht kan bovendien lucratieve zaakjes opleveren. Maar ook rechters en advocaten worden in dit boek met de vinger gewezen. In een maatschappij waar grilligheid en corruptie de plaats van beleid innemen, blijft wie arm is altijd arm en het establishment arrogant. Bovendien zorgt dit wetteloze systeem voor bitterheid, wantrouwen, zelfs voor paranoia. 'De enige grens is die tussen jouzelf en de Heer', zo klinkt het credo van één van de oasebewoners. De Almachtige kun je niet omkopen! 

Het oude stadsgedeelte van Siwa,
net als de oasebewoners aan zijn lot overgelaten...
© communitytimes.me
Een gesloten gemeenschap houdt kwalijke tradities in stand. Moord in de oase is een scherpe aanklacht tegen een patriarchaat dat misbruik maakt van vrouwen. 'Waarom moeten mannen altijd alles hebben wat ze zien?' vraagt één van de personages zich af. De jonge meisjes in dit verhaal worden onder de knoet gehouden, of erger, gebruikt en weggegooid. Maar Parker Bilals vrouwen zijn ook sterk, een positie die hen het middeleeuwse brandmerk 'heks' oplevert.

Dat deze auteur onder zijn echte naam, Jamal Mahjoub, zeven romans gepubliceerd heeft, merk je aan de literaire kwaliteit van zijn Makana-reeks. Hij speelt met zijn karakters, geeft hen, schijnbaar moeiteloos, diepgang, geloofwaardigheid en levendigheid mee. Hij creëert een universum waarin elk element een natuurlijke plek heeft. De ping-pongdialogen zijn uitdagend, de oneliners zo puntig als spijkers. Ook de couleur locale wordt niet vergeten: de ambachtslui in de volkswijken, de passagiers die 'de hele stad in de bagageruimte onder de bus wilden proppen', de uit dadels gedistilleerde alcohol die de hersens aantast, de niet-gemarkeerde kameelroutes die gebruikt worden door figuren die onder de radar willen blijven... Een klein minpuntje is wellicht het snel vastmaken van een aantal losse eindjes in de aanloop naar het slotakkoord. Even in de helderziende geest van de detective kruipen en alles is uitgeklaard!
 
De verstikkende sfeer in deze derde Makana heeft minder met de woestijn dan met de menselijke conditie te maken. Net als een Egyptische archeoloog opent Parker Bilal donkere kamers. Alleen vindt hij geen kostbaarheden maar vuile handen, politieke manipulatie, koehandel, xenofobie, onderdrukking, zelfs heilige oorlog. Zelden is de achtergrond van een thriller donkerder en wranger dan de intrige. Als je erin slaagt om dat achterplan perfect te integreren in je karakters, mag je je, in tegenstelling tot veel collega's, 'een literaire thrillerauteur' noemen. En een luie wereld kan altijd een maatschappelijke boodschap gebruiken!


Quotering: ****½

Uitgegeven bij De Geus - 2016
 

13 april 2016

Sabine van den Berg - Dingen die niet mogen

Wat handen vertellen ! 
 

'Als je bij me wilt blijven, vraag me dan nooit wat ik denk of voel. 
Mijn gedachten zijn van mij.'

Als je in je jonge jaren getuige bent geweest van een vader die vrouw werd, dan kun je je goed verplaatsen in een gezin met onuitgesproken gedachten en gevoelens. Sabine van den Berg neemt die ervaring mee in al haar boeken. Ook het fictieve huishouden in Dingen die niet mogen wordt ondermijnd door heimelijke wrevel en beschuldigingen. Op de Noord-Hollandse boerderij achter de rug van een dijk wonen een stugge boer, een teleurgestelde echtgenote, een vioolspelende zoon en een dochter van veertien die aardt naar haar vader. Steven is mama's jongen en Lineke papa's meisje. Wanneer Lineke verkering krijgt met de broer van een vermoorde tiener legt het mysterie van de onopgeloste misdaad dynamiet onder het landbouwersgezin.

Deze auteur tekent familierelaties en opvoedingsmethodes die niet passen in een pedagogische bijbel. De ouders zwijgen in plaats van te communiceren, de moeder heeft veel moeite met het loslaten van haar zoon ('Je kreeg een kind en je vergat mij', bekent echtgenoot Arend in een zeldzaam openhartig moment) en de vader vertoont een ongezond seksueel gedrag. In hoeverre de man, die zichzelf niet onder controle kan houden, in verband gebracht mag worden met de tien jaar oude lustmoord, is een spookgedachte waarmee de huisgenoten worstelen. De 'dingen die niet mogen' zijn op dit boerenerf talrijk aanwezig! En de lezer vraagt zich af hoeveel druk een familienetwerk aankan.

Om haar vertelling geloofwaardigheid, levendigheid en couleur locale mee te geven, zet de schrijfster meerduidige personages in en strooit ze met beelden. Zo speelt ze met het thema van de handen die een spiegel zijn van de geaardheid van individuen: de knoerten van de onbuigzame boer, de vioolvingers van de fijnzinnige jongen, de mannelijke handen van de stoere dochter. Maar net zoals de persoonlijkheid van mensen kan verrassen, kan uit ongracieuze knuisten verfijnd houtsnijwerk te voorschijn komen. En natuurlijk is er de suggestie dat handen ook kunnen wurgen.

Schapen op een Noord-Hollandse dijk
 © Hans Braxmeier
Sabine van den Berg kijkt met een schildersoog naar haar omgeving. Kleuren, vormen en details kenmerken haar werk. Maar daar knelt ook het schoentje. De veelheid aan fotografische bijzonderheden leidt je af van de innerlijke stem van de karakters, doorbreekt te vaak de flow van de psychologische ontwikkeling en knipt de spanningsboog door. Op die manier wordt de lezer weggerukt uit het verhaal in plaats van er steeds meer in meegezogen te worden. De techniek van het afwisselend beschrijven en beschouwen doet bovendien gekunsteld aan. Het hoofdstuk over de andijvie klaarmakende Aline neigt zelfs naar een mathematische structuur. In een grote roman wordt de toegepaste techniek begraven onder een hecht, vloeiend geheel. Daarnaast bezorgt een topauteur je de illusie dat zijn plotspelers een eigen leven leiden, dat ze hem niet nodig hebben. In 'Dingen die niet mogen' ontmoet je een schrijfster die haar personages angstvallig probeert vast te houden.

En wat gezegd van het eindshot waar ze naartoe heeft gewerkt? Dat het onverwacht en origineel is...zeker! Maar de vraag is of het overeind blijft als logisch gevolg van wat vooraf ging. Gedrag komt altijd ergens vandaan en leidt ergens naartoe. Bij de coherentie van het lange gedeelte in combinatie met het slotakkoord kun je een psychologisch en dus een literair vraagteken plaatsen. Aline en Lineke leggen de bezwarende elementen, die de laatste tijd aan de oppervlakte kwamen, wel heel makkelijk naast zich neer. Bovendien wordt in de opbouwende fase de schijn gewekt van onafwendbaarheid - een krachtig, tragisch romangegeven - die moet plaats maken voor struisvogelpolitiek. Kunst gedijt veel beter bij het onbeheersbare!

 
Quotering: ***

Uitgegeven bij Atlas Contact - 2016
 

8 april 2016

Abdelkader Benali - Brief aan mijn dochter

 Een kind met meer dan één naam ! 
 

'We gaan er alles aan doen om je de juiste middelen mee te geven,
zodat je de wereld naar eigen goedvinden kan parkeren waar je wilt.'
 
Terwijl moeders op een vanzelfsprekende manier een band opbouwen met hun ongeboren kind, kijken vaders wat verweesd vanaf de zijlijn toe. Maar als de mannelijke ouder een begenadigd denker en schrijver is, kan hij zijn op komst zijnde zoon of dochter toespreken alsof de baarmoeder een kijkvenster had. En dat is precies wat Abdelkader Benali gedaan heeft. Hij schreef een brief aan 'de in haar slapende moeder opgerolde Amber'.

Om zicht te krijgen op de opvoedende taak die je te wachten staat moet je jezelf eerst doorgronden. En bij Benali's zelfonderzoek komt het angstgevoel heel erg bovendrijven. De angst om zijn ouders teleur te stellen (van de kinderen van inwijkelingen wordt verwacht dat ze het beter doen dan de eerste generatie), de angst voor de barre, boze wereld die ontstaan is door een letterlijk en figuurlijk afgeschermde jeugd, de angst om te flateren zoals zijn vader ('hij kon maar moeilijk accepteren dat hij om iets te krijgen zacht moest zijn'), de angst om door witte medemensen nageroepen te worden of erger... die voor het toenemende 'ressentiment van de verontruste burger'. Als je veel hebt moeten bevechten heb je 'weinig talent voor geluk'.

Beni Chiker, het familiedorp van de Benali's
© alvarez
Hoewel Amber, het meisje met de bewust gekozen Westerse voornaam, in een behoorlijk gespreid bedje zal wakker worden, maakt de vader zich terecht zorgen over intolerantie. Het is moeilijk om je over te geven aan de onvermijdelijkheid die sowieso gekoppeld is aan leven en dood! Daarom wil hij haar mentaal gereedschap meegeven: verbondenheid met de familiewortels die haar naar het dorp in de Rif brengen maar ook dromen, verwondering, het recht om te falen, interessantere rolmodellen dan die haar ouders hadden, de vrijheid om zich te ontplooien en uit te drukken. 'Mijn doel was niet gelukkig worden. Mijn doel was slagen in het leven', zegt de auteur als hij terugblikt op zijn jonge jaren. Tussen die woorden door voel je de hoop dat het anders wordt voor haar.

Bij deze mentale wapens hoort ook cultuur. '...wat ik je op het hart wil drukken is dat op het moment dat jij je leven kunt inrichten rond schoonheid en waarheid, met een voorname plek voor kunst en cultuur, je al half buiten het getto staat,' zo formuleert Benali zijn boodschap. Met een burgervader die dat begrepen had, zouden de kinderen van Molenbeek niet zo massaal ontspoord zijn. En er zouden minder jongetjes, Abdels en anderen, huilend op een glijbaan gezeten hebben. Met dit citaat benoemt de briefschrijver de wisselwerking tussen het persoonlijke en het maatschappelijke. Het Nederlandse berberkind dat het huis niet uit mocht is zijn afgeschermde jeugd meer ontgroeid dan het denkt en berouwt. Zijn bevraging staat midden in de wereld!  

Een winkel in Rotterdam
© FaceMePLS
Door, tegen de achtergrond van een multiculturele samenleving, het individu in ruimte, tijd en moraliteit te plaatsen, maar evenzeer dankzij stilistisch meesterschap, is deze auteur verwant aan Kamel Daoud. De romancier-journalist, die aan de overkant van de Marokkaanse grens - die voor de Riffijnen trouwens alleen een papieren grens is - woont, roept in Moussa of de dood van een Arabier Nobelprijswinnaar Albert Camus en zijn onverschilligheid ter verantwoording. 'Het meest van alles zal ik je willen beschermen tegen de onverschilligheid van de wereld', schrijft de verontruste vader terecht in Brief aan mijn dochter.

Abdel Benali's magnetiserende vertelstem serveert je nonstop beelden en gedachtegangen waar je stil van wordt en lang bij wil stilstaan. Dit boek verdient het om als een galmende echo door het land te gaan en te blijven hangen in de oren van prijs uitreikende juryleden. Het bevat bovendien voldoende verborgen kamers om opnieuw gelezen te mogen worden. Dat laatste zou perfect kunnen tussen de zonnebloemen van Beni Chiker die 'de kunst van het fluisteren beheersen'!
 

Quotering : ****½

Uitgegeven bij De Arbeiderspers - 2016