Tanya Commandeur - De man die alles achter liet

Gespleten migrantenzielen !
 

 

 

'Vader was anders dan andere vaders:

onvoorspelbaarder, avontuurlijker.'

Als je op de spreekwoordelijke zolder van het familiehuis schatten aantreft die vragen om gedeeld te worden met een lezerspubliek, dan kun je, wat de vormgeving betreft, kiezen voor verhalende non-fictie of de historische roman. In beide genres kun je feiten en verbeelding kwijt maar het laatste stelt hogere eisen aan de inhoud en de ontwikkeling van de karakters. Om het migratieverhaal van haar oma’s oom David en zijn vader Johannes Buijser te vertellen, heeft Tanya Commandeur voor de fictie gekozen. 

Aan het eind van de 19de eeuw heerstte er in Rotterdam een klimaat van schaarse en slecht betaalde banen. Avontuurlijke geesten zoals die van Johannes lieten zich in die tijd verleiden door de Amerikaanse droom en namen de boot naar New York. Hoewel de vroegere havenarbeider vertrok met de bedoeling om zijn gezin te laten overkomen zodra de omstandigheden gunstig waren, voelen de achterblijvers zich emotioneel en materieel in de steek gelaten. Bovendien wordt David, de oudste zoon, er steeds aan herinnerd dat hij zo op zijn vader lijkt. Wanneer hij ontdekt dat zijn verbitterde moeder jarenlang de brieven van Johannes heeft achtergehouden, staat zijn besluit vast: hij wil het vervagende beeld van pa helder krijgen en gaat hem opzoeken in De Nieuwe Wereld.  

© Riki 1979

In de migrantenwijken bij de Hudson is overleven een even grote kunst als in het moederland. En grote dromen, zoals de ambitie van Johannes om cabaretier te worden, blijken voor weinigen in de sterren geschreven te staan. Maar de echte strijd van vader en zoon is een emotionele. Die heeft te maken met verwijten uit Rotterdam en schuldgevoelens in New York. De expat ontsnapt niet aan zijn gespleten ziel.  

Tanya Commandeur slaagt erin om de levensomstandigheden en de tijdgeest aan beide kanten van de oceaan op een zintuiglijke manier voor te stellen. Ze heeft zich goed gedocumenteerd over nieuwsfeiten (de komeet Halley, de Titanic, de Spaanse griep…), over de technologische evolutie (de metro, de bijna-wolkenkrabbers, de elektrische tram…) en de gevolgen ervan voor de arbeidsmarkt maar ook faits divers zoals de ragtime-muziek die aansloeg bij jongeren, de ramsjboekhandel van Jan de Slegte en de snoepwinkels van Jamin, zwavelstokjes om de pijp aan te steken… kleuren haar zinnen.

Hoewel een roman goed gedijt bij een boeiende achtergrond, wordt hij gedragen door zijn personages. Het sterkste karakter is dat van Johannes. Met zijn wanhopig balanceren tussen droom en werkelijkheid en zijn worsteling met de grenzen van het leven, is hij een aandoenlijke man die verwarrende gevoelens wakker maakt in de lezer. Het impulsieve van zijn vader zit ook in David maar dat neemt geen oncontroleerbare proporties aan. De zoon maakt een coming of age-ontwikkeling door die eindigt bij het besef dat hij geen kopie van zijn oude heer is maar een op zichzelf staand individu.

 

Rond 1900 gingen de New Yorkse gebouwen al flink de hoogte in.
© United States Library of Congress

Ook aan interactie en spanningsvelden tussen de plotspelers ontbreekt het niet in De man die alles achterliet. Mede dankzij de dynamische stijl van de schrijfster kun je dus zeker spreken van een geslaagd boek. Om het een zeer bijzondere roman te kunnen noemen hadden de pluspunten nog beter uit de verf moeten komen. Gelaagdheid, originaliteit, het grondig uitwerken van innerlijke en onderlinge conflicten, vertellen vanuit de personages in plaats van hun situatie te beschrijven… zijn criteria waaraan belangrijke fictie beantwoordt. Bovendien is de voorspelbaarheid van deze historische vertelling iets te groot. Een voorbeeld: als opa aan het eind van de jaren '20 besluit zijn geld te beleggen, dan voelt je natte vinger aan wat er gaat gebeuren.

Het verliteraturen van familieschatten is een populaire bezigheid van hedendaagse auteurs. Steeds opnieuw verbazen ze je met hun erfenis. Mogen kijken in een spiegel die je liefde en dood, trouw en verraad, vreugde en lijden toont, is een voorrecht dat je over de tijd heen verbindt met de essentie van het mens-zijn. En wat gezegd van namen als David en Abraham Buijser? Zit daar misschien een verhaal over de joodse diaspora in??

Quotering: ***½

Uitgegeven bij Ambo Anthos - 2015

Lees hier het interview met Tanya Commandeur