Elena Ferrante - De geniale vriendin-My brilliant friend

Waar het recht van de sterkste heerst, is de liefde afwezig !

Engelse editie

'...there are no gestures, words or sighs

that do not contain the sum of the crimes
 the human beings have committed and commit.'

 

Een halve eeuw geleden heerste er in de volkswijken van Napels een rauwe sfeer. Net zoals in andere onfortuinlijke oorden gold ook daar: wie arm is kent geen mededogen en wie wil overleven moet vechten. Dat betekent dat de personages, mannelijke én vrouwelijke, in dit eerste deel van het vierluik rond de Zuid-Italiaanse havenstad geen lieverdjes zijn.

 

Lila en Elena groeien op tussen scheldende en klappen uitdelende vaders, broers en buurtjongens. Toch doet Lila niet onder voor de mannen. Als haar grote mond de ander niet op zijn plaats kan zetten, gooit ze met scherpe keien of trekt ze een mes. Beide meiden zijn intelligent maar ook voor het recht op scholing moet er gestreden worden. Omdat Elena thuis net iets meer rugdekking krijgt, is zij degene die verder studeert. Hoewel hun wegen niet gelijk lopen en ze elkaar met tussenpauzes loslaten, blijkt er toch een vanzelfsprekende, onverbrekelijke band tussen hen te bestaan.

 

De geniale vriendin-My brilliant friend is dan ook in de eerste plaats een verhaal over een complexe maar rijke vriendschap die allerlei vormen van druk kan weerstaan. Dat beiden blijven dromen in een illusieloze wereld, is een bindende factor. Daarnaast is het een portret van een sociale context die mensen tot het uiterste drijft. Bovendien stelt zich de vraag of je een geweldscultuur, die van de ene op de andere generatie wordt doorgegeven, kunt doorbreken.

 

Elena Ferrante staat erom bekend dat ze een genadeloos oog heeft en dat durft te laten spreken. Haar pen kerft in de menselijke ziel. Zonder schroom benoemt ze onze meest duistere kanten. Jaloezie is een terugkerend thema in haar werk. En haar voorbeelden gaan verder dan de naijver die je voor een rijkere of succesvollere medemens kunt voelen. Zelfs binnen de grootst mogelijke vriendschap, zoals die tussen de buurmeisjes, is er ruimte voor afgunst en gemene trekjes. Hoe sterk beide karakters ook zijn, Ferrante is te nuchter en te eerlijk om ze op een voetstuk te plaatsen. Het vermogen om te confronteren is haar grootste kracht!

 

'If love is exiled from cities, their good nature becomes an evil nature', is een allesomvattende zin in dit boek. In de armoedige buitenwijk van Napels waar deze schrijfster haar personages tot leven brengt, verdringt machismo, eergevoel en verbittering de kans om anderen lief te hebben. Elk sprankje hoop hierop wordt de kop ingedrukt door een permanent gistingsproces. Net zoals de Vesuvius in vroegere tijden kokende lava over de streek uitbraakte, zo bereiken in De geniale vriendin-My brilliant friend onderlinge relaties steeds opnieuw het kookpunt. Het is aan Lila en Elena om de brandwonden te beperken. Maar een overlevingsstrategie houdt niet altijd rekening met ethische grenzen... 

 

 

Quotering: ****½

 

Uitgegeven bij Europa Editions 2012 - Nederlandstalige editie Wereldbibliotheek 2015

 

 

Claudia Piñeiro - De goedheid van vreemden

De test van het noodlot !

 

 

'Als je het van de goedheid van vreemden moet hebben,

ben je alleen op de wereld.'

 

Als je jezelf niet wil verliezen in een pijnlijk verleden dan moet je op een dag de moed verzamelen om de confrontatie aan te gaan. In het geval van de Argentijnse Maria Elena Pujol wordt die pijn veroorzaakt door een twintig jaar oude wonde en het zelfverwijt van een moeder die haar zoon in de steek heeft gelaten. Met een hart dat in haar schoenen zinkt neemt ze het vliegtuig van New York naar Buenos Aires. 'Om een privéschool door te lichten', heet de professionele opdracht. Maar alleen zij weet dat op die plek haar demonen wachten. Wil ze haar persoonlijke missie tot een goed einde brengen, dan zal ze zich uiterst kwetsbaar moeten opstellen. Alinea na alinea beleef je haar gevecht met een geest die op het ene moment naar de kern wil gaan en er op het volgende ogenblik van wil wegvluchten. De stress die uit dit conflict voortkomt is meteen invoelbaar.

 

In De goedheid van vreemden leidt een reeks van toevalligheden tot een onomkeerbaar drama. De componenten hiervan zijn een spoorwegovergang, een wat gammele auto en twee kleine kinderen. Toch stelt zich de vraag waar toeval eindigt en verantwoordelijkheid begint. 'Er zijn moeders die geluk hebben en niet door het leven aan dat soort tests onderworpen worden', hoor je Maria zeggen. Omdat de microkosmos van partner en dorp erg snel met een kort-door-de-bocht-oordeel komt, geraakt ze in een isolement. Maar er komt een dag waarop ze sterk genoeg is om de rollen om te keren en van het slachtoffer een vrouw te maken die haar leven weer in handen neemt.

Claudia Piñeiro heeft een krachtige stem. Die wordt gevoed door scherpe observaties en analyses, oog voor details, visuele close-ups (ze is ook scenarioschijfster) en een taal die ontdaan is van franjes. Aan één beeld kan ze een hele wereld ophangen. Zo is de blik op een hand in staat om het plot in een stroomversnelling te brengen. Ook hoe ze de dreigende ondergang van de opgesloten vleermuis gebruikt om Maria's trauma los te weken, is knap bedacht.

 

Een andere overtuigende vondst is de selectie boeken die Robert, haar nieuwe man, haar aanbiedt. Stuk voor stuk dragen ze bij aan het helingsproces van de beschadigde ziel. Er is, bijvoorbeeld, Tramlijn begeerte van Tennessee Williams, beter bekend onder de filmtitel A streetcar named desire. Deze stomende prent leverde Marlon Brando in '52 een eerste Oscarnominatie op. Maar met het machismo van het Amerikaanse zuiden kan Piñeiro niet zoveel. Hedendaagse auteurs leggen liever hun focus op kwetsbaarheid en tegelijkertijd op weerbaarheid. De ineenstorting van Blanche Dubois, de vrouwelijke tegenspeelster, ligt in de 21ste eeuw niet meer voor de hand. '...ik lijk niet op haar', concludeert Maria terecht. En dat is precies wat Robert wil horen.

Ook de titel van deze Argentijnse roman is ontleend aan een uitspraak van Blanche. Maar terwijl de tragische femme fatale deze woorden een cynische lading gaf, krijgen ze van Piñeiro een hoopvolle betekenis. Wie Robert 'te goed om waar te zijn' vindt, mag eens kijken naar de opdracht voorin.
 
Dit boek gaat over véél: over de troost van literatuur en de spiegel die ze kan bieden, over wat een geschreven niet-professionele tekst vermag, over diverse vormen van dood en zelfdoding, over twee mensen die denken elkaar niets te bieden te hebben terwijl ze alles te geven hebben, over de goedheid van vreemden die even zuurstofrijk is als de liefde van een bloedverwant. Dit boek gaat zelfs nog over véél meer...

 

 

Quotering: ****

 

Uitgegeven bij Atlas - 2016

 

Simone van der Vlugt - Rode sneeuw in december

Het Wilhelmus van de Watergeuzen !

 

 'Maar het leven heeft hem al op jonge leeftijd geleerd geluk te wantrouwen.'

Hoewel de 14de eeuw met de ravages die pestepidemies en de Honderdjarige Oorlog aanrichtten, de geschiedenis is ingegaan als 'de waanzinnige', kun je dat label evenzeer kleven op de tweede helft van de 16de eeuw toen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden gebukt gingen onder de furieuze Spaanse repressie en dezelfde verwoestende ziekte. Deze invalshoek heeft Simone van der Vlugt op een indrukwekkende manier uitgewerkt in haar historische roman Rode sneeuw in december.

De 'ijzeren' hertog van Alva, die als landvoogd in dienst van de Spaanse koning Filips II een waar terreurbewind voert, en Willem van Oranje-Nassau, de kwetsbare prins die het met beperkte middelen moet opnemen tegen de Iberische overmacht, zijn de belangrijkste non-fictiefiguren in dit verhaal. Daarnaast nemen de arts Andries Griffioen, zijn vrouw Lideweij Feelinck, de dochter van een lakenhandelaar, en hun oudste kind Isabella, het fictiegedeelte voor hun rekening. Wanneer in beide Nederlanden het protestantisme terrein wint, voelen de katholieke Spanjaarden hun greep op dit gewest verslappen en sturen inquisitoren en legereenheden naar het noorden.

Slot Dillenburg in Hessen (1655), waar Willem van Oranje geboren werd.

Al van op de eerste bladzijden kun je je tegoed doen aan een veelheid van kleine en grote geschiedkundige weetjes die dit verre verleden via al je zintuigen oproepen. Omdat de kennis van de lezer zeer beperkt is, vraagt een geschiedkundige vertelling, meer nog dan een 'gewone' roman, om elementen die scènes tot leven brengen. Research moet de auteur daarbij helpen. Simone van der Vlugt staat erom bekend dat ze als een perfectioniste haar huiswerk maakt. In Rode sneeuw in december heeft deze werkattitude, gekoppeld aan de kracht van haar verbeelding en taalvaardigheid, bijzonder veel opgeleverd! Of het nu gaat over het beleg van steden als Haarlem en Alkmaar, het heldhaftige verzet van poorters en geuzen, gebruiksvoorwerpen en kleding, medische kennis en onwetendheid of het harde labeur van werkers in de lakennijverheid... altijd sta je midden in het gebeuren. En anders dan in doorsnee historische romans wordt de lezer ernstig genomen en schuwt de schrijfster de bredere politieke context niet. Bovendien vormen het feitenmateriaal en de ontwikkeling van de personages een geolied geheel.

Dat geschiedenis zich in essentie herhaalt is een bekend maar ook tragisch gegeven. Met verbijstering stel je vast dat religieuze (en andere) onverdraagzaamheid, machtswellust, de kick die het pijnigen van de medemens bij velen teweegbrengt, het feesten van moordenaars tussen het bloed van pas afgeslachte stedelingen... moeiteloos naar de huidige tijd kunnen verplaatst worden. Gemarteld en geëxecuteerd worden om je denkbeelden en uitspraken is helaas dagelijkse kost in 21ste-eeuwse dictaturen. Maar de nauwgezetheid van deze auteur laat ook fijntjes zien dat aan de morele keuzes van fatsoenlijke burgers een luchtje kan zitten.

Met Rode sneeuw in december treedt Simone van der Vlugt in de voetsporen van de (veel te snel vergeten) P.C. Hooft-prijswinnaar Theun de Vries die meeslepende verhalen koppelt aan invoelbare personages en een achtergrond van genadeloze gebeurtenissen. En net zoals de geuzen het Wilhelmus voor hun leider schreven, verdient deze Noord-Hollandse voor dit werkstuk van internationale klasse de waardering van spraakmakende media!


Quotering: *****
 
Uitgegeven bij Ambo Anthos - eerste editie 2012 - pocketeditie 2016
 

Kees Sluys - De ontdekking van Dafne

Een topper is niet uit Ikea-hout gesneden !

 

 

'Ik vind het ook raar als atleten weinig van hun geschiedenis weten.'

(Rutger Smith)

Een beetje auteur of musicus kent zijn klassieken en is er trots op deel uit te maken van een traditie. Sporters hebben meestal wel één of enkele helden waar ze naar opkijken maar zelden een globaal zicht op wie hen voorging. Misschien leven atleten meer in het moment dan beschouwende kunstenaars...

Schrijvers van sportboeken kunnen die leemte opvullen. Met zijn ruim gedocumenteerde geschiedenis van de tienkamp, Snel, hoog, ver (2008), bracht journalist Kees Sluys technische ontwikkelingen, prestaties en drama's van deze discipline tot bij kenners en geïnteresseerde leken. Nu kleurt hij met De ontdekking van Dafne het atletiekverleden verder in.

Dat Dafne Schippers de titel en de cover van deze bundel over Nederlandse sporthelden opeist, ligt voor de hand. De fenomenale sprintster is in de voetsporen getreden van Tinus Osendarp, die in vooroorlogse tijden de snelste blanke ter wereld was. Toch ligt er tussen toen en nu meer dan een tartanbaan verschil. Tot lang na de Tweede Wereldoorlog waren de trainingsomstandigheden beroerd en ondersteuningsprogramma's of sponsoring onbestaande. Het waren decennia zonder dikke kussens, met stalen polsstokstokken, gaten in de sintelbaan, geen sporthallen en dus geen wintertraining, een vulpen als podiumprijs... De heroïek van toen had een ander gezicht dan de heldhaftigheid van nu. Hij was tragischer omdat de atleten en ongelijke strijd aangingen met hun tegenstanders uit Oost-Europa die verbouwereerd naar het Nederlandse amateurisme keken. Ook toen de Hollandse atleten meer rugdekking kregen, bleven de verhoudingen ongelijk. Het D-spook had zijn intrede gedaan. Toppers als Jos Hermens, Ellen van Langen, Rutger Smith... werden medailles, finaleplaatsen en nieuwe kansen ontnomen door pillen en bloeddoping.

Flying Dutchwoman Dafne Schippers
© Getty Images.jpg

Dat een individuele sport alleen de schijn heeft van individualiteit en sport niet los staat van de brede maatschappelijke context, wordt in dit boek helder gemaakt. Dictatoriale regimes offeren de gezondheid van hun atleten en alle morele codes op voor vlag en volkslied. (En laten we in deze tijd ook het megalomane, fascistische Turkije aan dit lijstje toevoegen! mv). Het is verbazingwekkend dat er over het IJzeren Gordijn heen atletenvriendschappen ontstonden. Bij andere gedupeerden, zoals Rutger Smith, overheerst de begrijpelijke bitterheid. Ook na de val van de muur grepen velen naar verboden middelen. 

Het is bovendien godgeklaagd dat regimes van allerlei strekking politieke statements maken op de rug van sporters en op die manier hun belangrijkste doelen (zoals de O.S.) in een paar uur van de kaart vegen. Toch hoeft de invloed van de samenleving niet negatief te zijn. Als sponsorgelden en televisieaandacht zich laten gelden, neemt de uitstraling van een atleet en zijn sport exponentieel toe.   

Maar het echte brandpunt van De ontdekking van Dafne is natuurlijk de loper-werper-springer, niet alleen zijn prestaties maar ook de mens die de drijvende kracht is achter de winnaar. Uitzonderlijke individuen zijn vaak niet de makkelijksten, strenger nog voor zichzelf dan voor anderen. Daarbij kunnen feiten in de marge heel wat verduidelijken: zo was tienkamper Eef Kamerbeek, 'een man die niet veel tegenspraak duldde', marinier tijdens zijn militaire dienst en liep zijn disciplinegenoot Jan Brasser de 1500m - bekend als de martelafstand - met een blauwe voet. En stoere Dafne haalde ooit een medaille met een migrainekop.

Zoals je van een journalistiek boek mag verwachten, is De ontdekking van Dafne meer dan een hall of fame. De nieuwste Kees Sluys gaat over de kracht van ambitie en het lot in eigen handen willen nemen maar evenzeer over buigen voor wat sterker is. Als een sporter moet leren winnen én leren verliezen, dan kan terugkijken daarbij helpen. De vlucht van Lissabon naar Rio duurt meer dan negen uur...

 
Quotering: ****

Uitgegeven bij Nieuw A'dam - 2016